ในช่วงบ่ายวันเสาร์ที่ 6 กุมภาพันธ์ 2564 ชาวบ้านบางกลอย จะร่วมกันทำพิธีเรียกขวัญข้าวซึ่งเป็นประเพณีดั้งเดิมที่สืบทอดกันมานานตั้งแต่ยังอยู่ในหมู่บ้านบางกลอย-ใจแผ่นดิน
พิธีเรียกขวัญข้าวของชาวกะเหรี่ยงส่วนใหญ่เป็นช่วงปลายปีประมาณเดือน พฤศจิกายน –เดือนธันวาคม ซึ่งมีมาตั้งแต่บรรพบุรุษ คนกะเหรี่ยงเชื่อว่าข้าวมีจิตวิญญาณ หล่อเลี้ยงผู้คนให้ดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างมีความสุข ตราบใดถ้ามีข้าวอยู่คนก็จะมีชีวิตอยู่ได้อย่างมีความสุข
ข้าวเปรียบเสมือนน้ำนมพระแม่โพสพ พิธีเรียกขวัญข้าวเป็นพิธีสำคัญอีกพิธีหนึ่ง ที่เกี่ยวกับข้าวโดยตรง เจ้าของไร่ต้องทำที่ ที่เก็บข้าวนั่นคือยุ้งข้าวเพื่อให้ข้าวทุกเม็ดกลับมาอยู่รวมกัน และเก็บไว้ในที่ปลอดภัย มิให้ถูกแดด ถูกฝน ให้ข้าวอาศัยอยู่อย่างมีความสุข พิธีเรียกขวัญข้าวมีตามขั้นตอนต่างๆดังนี้
- ขั้นตอนการเตรียม/และอุปกร์ในพิธี
1.1 ทำยุ้งข้าว (บื๊อพ้อ)
1.2 ทำข้าวห่อเพื่อเตรียมในพิธีเรียกขวัญข้าวโดยไปหาใบไผ่หรือใบตองก็ได้เพื่อนำมาทำข้าวห่อ ส่วนใหญ่เขานิยมทำข้าวห่อเป็นข้าวเหนียว (มีตอ)
1.3 ทำข้าวหลามโดยเอากระบอกไม้ไผ่ที่สะอาดและอ่อนอายุในปีนั้นๆ ข้าวเหนียวที่ทำข้าวหลามนั้นต้องต้องแช่ในน้ำประมาณ 1 คืน เสร็จแล้วรุ่งเช้านำมาเผาไฟ เมื่อสุกแล้วนำมาปอกเปลือก (มีจึ)
1.4 ข้าวเหนียวสุกตำเป็นแผ่นเพื่อเตรียมในพิธีเรียกขวัญข้าว (มีโต้เป่)
1.5 หมากพลู นำมาม้วนเหมือนการม้วนยาสูบแล้วเอาเส้นด้ายมัด 5 มัด หรือ 7 มัด ก็ได้
1.6 เทียน 5 เล่ม หรือ 7 เล่ม ก็ได้
1.7 มีไข่ไก่ในพิธี หรือไม่มีก็ได้
1.8 เหล้าต้ม มี หรือไม่มีก็ได้
1.9 ทำยุ้งข้าวให้ยักษ์หรือสิ่งไม่ดีต่างหากเพื่อไม่มารบกวนยุ้งข้าวของเรา และมีหน้าไม้จำลอง 1 อันเอาไว้อยู่ใต้ยุ้งข้าวของเรา เพื่อปกป้องยุ้งข้าวของเรา ไม่ให้สิ่งชั่วร้ายมารบกวนยุ้งข้าวของเรา
1.10 มีท่อนไม้แขวนไว้ใต้ยุ้งข้าวเพื่อปกป้องคุ้มครองยุ้งข้าวของเรา
2. ขั้นตอนเริ่มพิธี
2.1 เมื่อทุกอย่างเสร็จเรียบร้อยแล้วนำของที่เตรียมไว้ มีข้าวหลาม ข้าวห่อ แผ่นข้าวเหนียวที่ตำ เทียน หมากพลู ไข่ต้ม (เหล้าต้มถ้ามี) มันต้ม เผือกต้ม ใส่ในสวิง หรือใส่ในกระบุงก็ได้
2.2 ไปเอาเครื่องต้าแสะเถาะ(ก๊าเอาะคุ) ที่จุดทำทำพิธีตะหม่อขึ มาเอาไว้ที่ยุ้งข้าว มีอ้อย และดอกหงอนไก่มาตกแต่งยุ้งข้าวให้มีความสวยงาม เมื่อเสร็จแล้วทำพิธีแสะเถาะพ้อ โดยมี ข้าวห่อ 7 ห่อ หมุนรอบยุ้งข้าว 3 รอบ พร้อมกับพูดว่า ขอให้ข้าวขึ้นยุ้งข้าว เต็มยุ้งข้าวเร็วพลัน ขอให้เจริญมีข้าวตลอดไป
2.4 พิธีต้อเสะกร้อ เป็นพิธีไล่สิ่งชั่วร้ายที่จ้องมากิน จ้องทำไม่ดีให้กับข้าว ที่อยู่ในยุ้งข้าว ในพิธีมีอุปกรณ์ ดังนี้ 1. สานลำแพตาห่างเอานิ้วแหย่ได้ 1 อัน ขนาดเท่าฝ่ามือ 2. หมากพลู 3. เทียน 1 เล่ม 4. ข้าวสุก 1 กำมือ
2.5 พิธีอิน่อกองข้าว มีขิงจำนวน 1 ก้อน เพื่อกัดเข้าปากแล้วพ่นกองข้าว มีข้าวสุก 4 กำมือ ดิน 4 ก้อน
ขั้นตอนประกอบด้วยบุคคลจำนวน 3 คน คนที่ 1 เป็นคนรอแบกข้าว คนที่ 2 เป็นคนคอยตวงข้าวใส่ให้คนที่ 1 พร้อมทั้งกัดหัวขิงแล้วพ่นไปที่กองข้าวแล้วพูดว่า ขอให้กองข้าวของฉันเปรียบเสมือนกองหิน กองดิน กองทราย ใส่ถุงใส่ภาชนะเท่าไหร่ก็เหมือนเดิม ไม่มีลง ไม่มีหมด ยุ้งข้าวฉันเต็มแล้ว กองข้าวของฉันมีอยู่เท่าเดิม แล้วก็เดินไป พ่นไป เก็บก้อนดิน และข้าวแต่ละกำเอาไว้ตามมุมกร้อ ครบทั้ง 4 มุม
ส่วนคนที่ 3 คอยแบกของที่เตรียมไว้ ชุดเดียวกับของที่อยู่ในสวิง หรือในกระบุง หมุนรอบกองข้าวครั้งละ 3 รอบ พร้อมทั้งเรียกขวัญข้าว หรือเรียกวิญญาณข้าวกลับมา ทำเหมือนกันแบบนี้ จำนวน 3 ครั้ง พอครบ 3 ครั้งแล้ว คนอื่นๆ สามารถแบกได้
2.6 พอข้าวหมดแล้วทุกคนไปร่วมพิธีที่บนยุ้งข้าวพร้อมทั้ง เชิญพระแม่โพสพลงมาจากสวรรค์มาเสวยของบูชาที่เตรียมไว้ เป็นการเชิญพระแม่โพสพครั้งสุดท้ายในรอบปี
ขอบคุณข้อมูลจากครูเจริญ รักจงเจริญ
ภาพ-พิธีเรียกขวัญข้าวของชาวบ้านบางกลอยซึ่งจัดที่ด้านล่างเมื่อปี 2559 แต่เป็นการนำข้าวเปลือกจากด้านนอกไปร่วมสมทบ เนื่องจากในพื้นที่บางกลอยล่าง ชาวบ้านไม่มีที่ดินปลูกข้าว
