เป็นพ่อครัวอยู่ในร้านอาหารฝั่งมาเลย์ได้ไม่กี่เดือน “ซี” ซานะซี สาแหละ หนุ่มเทพาก็ไม่สามารถทนเสียงเพรียกจากท้องทะเลบ้านเกิดได้ แม้ทางเจ้าของร้านให้เงินเดือน 3-4 หมื่นบาทพร้อมทั้งข้อเสนออีกหลายอย่าง แต่ในที่สุดเขาก็ตัดสินใจเก็บกระเป๋ากลับบ้านเกิด
ท้องทะเลเทพามีดีอะไร ทำไมถึงทำให้เขาต้องทิ้งรายได้ก้อนโตคืนกลับมาหา ขณะที่เพื่อนๆ ในปลายด้ามขวานวัยเดียวกัน ยังคงก้มหน้าขุดทองอยู่ที่มาเลเซีย
พออายุได้ 8 ขวบ ซีก็ติดตามผู้เฒ่าทะเลซึ่งเป็นตา มุ่งสู่แผ่นฟ้ากว้างและผืนน้ำสีเขียวครามในท้องทะเลเทพาที่เป็นแหล่งอาหารสำคัญ
ทะเลเทพามั่งคั่งเพราะมีระบบนิเวศน์ที่เอื้อกับสิ่งมีชีวิต ไม่ว่าจะเป็นแนวโขดหินและปะการังอันยาวเหยียด ที่สำคัญคือยังมีลำน้ำขนาดใหญ่ 2 สายไหลลงลงทะเล ทำให้มีธาตุอาหารมากมายที่สัตว์น้ำต้องการ
ตาของซีมีเรือลำเล็กๆ ตามวิถีของประมงพื้นบ้าน แต่ละฤดูกาลสามารถหาอยู่หากินในท้องทะเลได้ไม่ขาดแคลน แม้กระทั่งหน้ามรสุมก็ยังมีคลองต่างๆ ที่เชื่อมโยงใยกับทะเลเป็นแหล่งหากิน ธรรมชาติทุกจุดต่างอุดหนุนเกื้อกูลกัน
“พอจบป.6 ผมก็ไม่เรียนต่อแล้ว อยากออกทะเล เราไปกันสองคน ตาสอนผมทุกอย่าง สอนตั้งแต่วันแรกที่ผมเมาเรือ ตาให้ผมกินดินเหนียวที่ติดกับสมอเรือ แกบอกช่วยได้ พอผมจะหลับแกก็ห้ามผมนอน แกบอกให้ผมสู้ ผมก็สู้ จนสุดท้ายผมชนะ ไม่เมาเรืออีกเลย” หนุ่มน้ำเค็มอธิบายถึงความผูกพันที่มากกว่าการหาปลา
ซีทำงานอยู่ในท้องทะเลกับตาจนอายุ 22 ปี เพื่อนๆ ที่ทำงานแดนมาเลย์กลับมาเยี่ยมบ้าน และได้ชักชวนเขาไปเป็นพ่อครัวที่กลัวลาลัมเปอร์ เพราะเขาทำกับข้าวเก่ง เขาลังเลอยู่พอสมควรเพราะผูกพันอยู่กับผืนน้ำ แต่สุดท้ายเสียงเชียร์ของเพื่อนวัยเดียวกันก็ชนะ เขาจึงตามเพื่อนๆ ไปเป็นพ่อครัวอยู่กัวลาลัมเปอร์
“ทำงานอยู่ได้ไม่กี่เดือน คิดถึงทะเลที่บ้านครับ หลับยังฝันถึงเลย ผมเลยขอลาออก เจ้าของร้านพยายามขอร้องให้อยู่ต่อ ยึดพลาสปอร์ตเอาไว้ เงินเดือนเขาก็ให้เยอะ ถ้าอยู่ต่อไปเขาบอกว่าจะให้ผมคุมร้าน แต่ผมไม่อยากอยู่แล้ว” เขาเก็บกระเป๋าเดินทางกลับบ้านโดยไม่สนใจอะไรอีกต่อไป ไม่ว่าเพื่อนฝูงหรือใครๆ จะทักท้วงกันอย่างไร “อยู่บ้านเช้าก็ลงทะเล เหนื่อยเราก็พัก แต่อยู่ที่นี่ต้องทำงานตั้งแต่บ่าย 3 ถึงตี 2 มันอึดอัด มันไม่ใช่ตัวเรา”
ซีกลับมาเป็นเจ้าของเรือประมงเต็มตัว ตาของเขาขายเรือลำเดิมและซื้อเรือประมงเล็กให้เขาได้ทำมาหากิน
“วางอวนปลาทูบ้าง ปลาจาระเม็ดบ้าง ปลากุเลาบ้าง แล้วแต่น้ำในแต่ละฤดู บางทีก็วางอวนปู เรามีรายได้ที่ไม่เดือดร้อน ขยันมากก็ได้มาก ขยันน้อยก็ได้น้อย มีความสุขตามประสาเรา”
แต่ในวันนี้ซีและชาวบ้านต้องมาร่วมกันอดอาหารอยู่หน้าอาคารสหประชาชาติ กรุงเทพฯเพราะวิถีสุขสงบและธรรมชาติงดงามของพวกเขากำลังถูก “โครงการโรงไฟฟ้าถ่านหินเทพา” ทำลาย
เขาใช้เวลานานนับเดือนศึกษาเอกสารต่างๆโดยเฉพาะอีไอเอนับพันหน้า จนได้ข้อสรุปในใจว่า “คนที่ทำอีไอเอชุดนี้ไม่ได้ลงพื้นที่จริงจัง” เพราะหลายสิ่งหลายอย่างที่ระบุไว้ในเอกสารกลับไม่ใช่ข้อเท็จจริงในระบบนิเวศ
“ที่ต้องอ่านเพราะเราเป็นผู้ที่ได้รับผลกระทบโดยตรง บ้านผมอยู่บริเวณที่เขาจะสร้างโรงไฟฟ้า อยากรู้ว่าเขาจะเอาเราไปไว้ที่ไหนและให้เราอยู่อย่างไร” หลายครั้งที่อ่านเจอศัพท์วิชาการหรือไม่เข้าใจบางเรื่องบางตอนที่ระบุไว้ในอีไอเอ ก็จะซักถามเอาจากนักวิชาการที่เข้าไปให้คำปรึกษา จนเขาและเพื่อนๆ บรรลุข้อเท็จจริงในเอกสาร
“เราอยู่กับทะเลมานาน รู้ว่าสัตว์น้ำมีความอ่อนไหวมาก แค่ครั้งนู้นเขามาขุดรอกคลอง ปลาพากันหายไปอยู่ 3-4 ปี ตกเบ็ดอย่างไรก็ไม่ได้ปลา ครั้งนี้หากเขามาขุดเจาะขนานใหญ่ แล้วจะเหลืออะไร ไหนจะปล่อยน้ำออกมาอีก กุ้งเคยที่เข้ามาอยู่ทุกปีก็คงไม่มาแน่”สิ่งที่ระบุไว้ในอีไอเอหลายประการได้สร้างความกังวลใจให้ซีและชาวบ้านเป็นอย่างมาก
“บรรพบุรุษของพวกเราพามาตั้งถิ่นฐานที่นี่ ก็เพราะมีเหตุผลในเรื่องความอุดมสมบูรณ์ มีทั้งแม่น้ำ มีทั้งทะเล เพราะฉะนั้นถ้ามีใครมารุกราน เราก็ต้องต่อสู้เพื่อปกป้องรักษาเอาไว้” ซีและชาวบ้านยอมเอาชีวิตเป็นเดิมพันเพื่อปกป้องแผ่นดินที่บรรพบุรุษได้แผ้วถางไว้
วันนี้คนกลุ่มหนึ่งยังคงนั่งอดอาหารและตากแดดตากลมอยู่ใต้ต้นมะขามบนเกาะกลางถนนราชดำเนิน กรุงเทพมหานคร บางทีอาจจะดูรกหูรกตาสำหรับคนเมืองหรือใครบางคนในทำเนียบรัฐบาล แต่หากเราเพ่งพินิจและใช้ใจไตร่ตรองถึงที่มาที่ไป ก็จะเห็นถึงความ “อยุติธรรม” ที่กำลังกลืนกินชีวิตพี่น้องของเราที่เป็นคนเล็กคนน้อยในสังคมชนบทอีกครั้ง พวกเขาจึงต้องดิ้นรนต่อสู้เพื่อปกป้องตัวเอง ชุมชนและแผ่นดินของบรรพบุรุษ
