เมื่อวันที่ 9 มีนาคม 2568 สำนักข่าว Tachilek News Agency รายงานว่า พ่อค้าแม่ค้าที่เปิดร้านขายของอยู่บริเวณลำน้ำแม่สาย ในฝั่งท่าขี้เหล็ก ประเทศพม่า ตรงข้ามกับ อ.แม่สาย จ.เชียงราย ซึ่งในช่วงเทศกาลสงกรานต์ทุกๆปี เปิดเผยว่า ในปีนี้พวกตนไม่ต้องการเปิดร้านขายของเนื่องจากน้ำขุ่น และมลพิษทางน้ำที่เลวร้ายลงในปีนี้ ซึ่งมีสาเหตุมาจากเหมืองแร่ทองคำ ซึ่งพ่อค้าแม่ค้าเหล่านี้หวั่นจะไม่มีนักท่องเที่ยวมาเที่ยวเหมือนทุกปี อย่างไรก็ตามพวกเขาได้ถูกเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องข่มขู่ว่า จะไม่ให้ขายของในปีต่อๆไปและยกพื้นที่เช่าร้านให้คนอื่นเปิดแทน หากไม่ยอมเปิดร้านในปีนี้ ทำให้ผู้ประกอบการบางส่วนต้องยอมรับความเสี่ยง
พ่อค้ารายหนึ่งกล่าวว่า เศรษฐกิจในเมืองท่าขี้เหล็กไม่ได้ดีเหมือนสมัยก่อนๆ และคนในเมืองท่าขี้เหล็กก็ไม่ได้มีไฟฟ้าใช้ 24 ชั่วโมง ส่งผลต่อการทำธุรกิจในพื้นที่ การลงทุนทำร้านที่ริมแม่น้ำสายในช่วงเทศกาลสงกรานต์เองก็ใช้เงินลงทุนไม่น้อย จึงทำให้พ่อค้าแม่ค้าไม่อยากเสี่ยงลงทุนในการเปิดร้านขายอาหารตามริมฝั่งแม่สาย อย่างไรก็ตาม สาเหตุสำคัญยังคงเป็นเรื่องของมลพิษทางน้ำ ซึ่งพ่อค้าแม่ค้าหวั่นว่า จะไม่มีประชาชนมาเที่ยวเหมือนทุกปี จึงได้ร่วมตัวกันยื่นขอปิดร้านชั่วคราวในปีนี้ อย่างไรก็ตามกลับถูกเจ้าหน้าที่ ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในเรื่องนี้ข่มขู่และบังคับให้ลงชื่อขายของ หากไม่ทำตาม พื้นที่เช่าร้านจะถูกยกให้คนอื่น ขณะที่พ่อค้าแม่ค้าบางส่วน ตัดสินใจขายร้านเพราะไม่อยากเสี่ยงลงทุน
มีรายงานว่า การทำธุรกิจเปิดร้านตามแม่น้ำสาย พ่อค้าแม่ค้าบางส่วนได้เช่าเปิดร้านมาต่อเนื่องตั้งแต่ระยะเวลา 10 – 20 ปีแล้ว จึงทำไม่อยากเสียพื้นที่ขายของ อย่างไรก็ตาม โดยพ่อค้าอีกรายหนึ่งกล่าวว่า พวกเขารู้สึกถูกบังคับและไม่มีอำนาจในการตัดสินใจด้วยตัวเอง โดยจากนี้จะรวมตัวร้องเรียนให้เจ้าหน้าที่ผู้มีส่วนรับผิดชอบระดับสูงในเมืองท่าขี้เหล็กเข้ามาช่วยแก้ไขปัญหา
ขณะที่สถานการณ์มลพิษในแม่น้ำสายนั้นได้เลวร้ายลง โดยมีสีขุ่นข้น และประชาชนในพื้นที่กำลังขาดแคลนแหล่งน้ำสะอาดใช้ในครัวเรือน รวมถึงแหล่งน้ำสะอาดในการบริโภค ก่อนหน้านี้
ทั้งนี้เมื่อปีที่แล้ว ในวันที่ 8 มีนาคม 2567 มูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ (Shan Human Rights Foundation-SHRF) ได้เปิดเผยรายงานเกี่ยวกับสาเหตุที่แม่น้ำสายซึ่งไหลผ่านชายแดนอำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย และเมืองท่าขี้เหล็ก ประเทศพม่า ที่ขุ่นและมีพลพิษทางน้ำนั้นว่า เป็นผลมาจากการขยายเหมืองทองคำทางภาคตะวันออกของเมืองสาด ในรัฐฉาน ซึ่งตั้งอยู่ทางเหนือน้ำของแม่สายห่างออกไป 30 กิโลเมตร โดยไม่มีการบำบัดและคำนึงถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและชุมชนที่อยู่ริมฝั่งแม่น้ำสายทั้งในไทยและพม่า
“กลุ่มทหารบ้านที่สนับสนุนรัฐบาลทหารพม่า อนุญาตให้คนงานเหมืองของจีนเริ่มทำเหมืองโดยใช้เครื่องจักรกลที่ด้านบนเขาทางตะวันออกของบ้านแม่โจ๊ก น้ำที่ถูกปล่อยออกมาจากเหมืองทองคำและหนองน้ำที่ใช้สกัดแร่ ไม่ได้ผ่านการบำบัดและไหลไปรวมกันที่แม่น้ำสาย” ในรายงานมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ระบุ
กลุ่มสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ยังรายงานด้วยว่า ที่เมืองกาน และนายาว ช่วงปลายปี 2565 กองทัพสหรัฐว้า (United Wa State Army -UWSA) อนุญาตให้คนงานเหมืองของจีนหลายพันคนเริ่มทำเหมืองโดยใช้เครื่องจักรกลตามริมฝั่งแม่น้ำสายในเมืองกาน มีการสกัดภูเขาและมีการปรับสภาพดินผืนใหญ่ให้กลายเป็นหนองน้ำเพื่อสกัดแร่ทองคำ ปล่อยให้น้ำเสียไหลลงไปสู่แม่น้ำโดยตรง ช่วงปลายปี 2566 ได้มีการขยายการทำเหมืองทองไปยังต้นน้ำแม่สายใกล้เขตนายาวและช่วงเดือนธันวาคม 2566 มีผู้พบเห็นคาราวานรถบรรทุกหกล้อขนส่งคนงานจีนชุดใหม่กว่า 1,000 คนจากท่าขี้เหล็กไปยังพื้นที่เหมืองทองคำตอนกลางคืน โดยสารเคมีที่เป็นพิษรวมทั้งไซยาไนด์มักถูกใช้เพื่อการสกัดแร่ทองคำจากการทำเหมือง
