เมื่อวันที่ 18 เมษายน 2568 น.ส.ศยามล ไกรยูรวงศ์ กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ให้สัมภาษณ์กรณีการตรวจสอบปัญหาภัยพิบัติน้ำท่วมและสารพิษในแม่น้ำสายและแม่น้ำกก จ.เชียงราย ว่าได้ลงพื้นที่แม่น้ำสายเพื่อติดตามการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เนื่องจากน้ำท่วมในปีที่ผ่านมารุนแรงหลายแห่ง โดยได้ลงไปดูบทเรียนการจัดการน้ำและภัยพิบัติทั่วประเทศ ทั้งแม่สาย บางระกำ อุบลราชธานี นครศรีธรรมราช และ 3 จังหวัดชายแดนใต้
น.ส.ศยามลกล่าวว่า กรณีของแม่น้ำสายพบว่า สาเหตุของน้ำท่วมมาจากการเหมืองแร่ 40 แปลงที่ต้นแม่น้ำสาย ในรัฐฉาน ประเทศพม่า ซึ่งในพื้นที่ในการดูแลของกลุ่มว้า โดยทำเหมืองแบบทั้งระเบิดหินและร่อนแร่ทองคำ และไม่มีการจัดการมลพิษ เมื่อฝนตกหนักบนภูเขาสูงซึ่งเป็นต้นน้ำทำให้น้ำที่ออกมาจากเหมืองปล่อยสารพิษลงแม่น้ำ
กสม.ผู้นี้กล่าวว่า สถานการณ์ของแม่น้ำกกและน้ำสาย รับทราบจากคนในพื้นที่และส่วนราชการ ซึ่งตอนที่ลงพื้นที่อยู่ในขั้นตอนการตรวจสารพิษในน้ำ ต่อมาทราบผลพบว่ามีข้อกังวลสารพิษในแม่น้ำกก ซึ่งเป็นผลกระทบข้ามพรมแดน เรื่องนี้รัฐบาลไทยต้องคุยกับรัฐบาลพม่ารวมถึงรัฐบาลจีน เพราะเป็นพื้นที่ของกลุ่มว้า เป็นการเมืองระหว่างประเทศ
“ชาวบ้านอยากให้ กสม.เร่งรัดให้รัฐบาลแก้ปัญหา ที่แม่สายเราไปดูพบว่ามีแผนงานกรมโยธาฯ ทำตลิ่ง มีการอพยพโยกย้ายอาคารบ้านเรือนให้ไม่รุกล้ำลำน้ำสาย จากทั้งฝั่งพม่าและไทย ซึ่งที่ตลาดสายลมจอย เป็นย่านการค้าที่ดินที่เช่าราชพัสดุ ชาวบ้านบอกว่ายังไม่ชัดเจน สิ่งที่กสม. ต้องทำต่อไป คือทำหนังสือถึงผู้ว่าราชการจังหวัด ให้ทำความเข้าใจเรื่องที่อยู่อาศัยและที่ทำมาหากินระหว่างการทำตลิ่ง เร่งทำความเข้าใจการจัดการภัยบพิบัติซึ่งคาดว่า น้ำจะมาอีกครั้งในเดือนสิงหาคมที่เป็นหน้าฝน เทศบาลที่แม่สายได้เตรียมรองรับพื้นที่อพยพจากภัยพิบัติ”น.ส.ศยามล กล่าว
น.ส.ศยามลกล่าวว่า กรณีน้ำในแม่น้ำกกและแม่น้ำสายที่ปนเปื้อนสารโลหะหนัก ทาง กสม.จะทำหนังสือถึงรัฐบาลให้ดำเนินการแก้ไขร่วมกับรัฐบาลพม่า เพราะกสม. เข้าไปตรวจสอบในพื้นที่ต้นน้ำไม่ได้ และพบว่าเหมืองทองเหล่านี้ไม่ใช่ของทุนไทย
ผู้สื่อข่าวถามว่าขณะนี้ทางการแจ้งประชาชนให้งดสัมผัสน้ำกกและสายในการอุปโภคบริโภค แต่ยังคงใช้น้ำดิบทำน้ำประปา ทำให้ประชาชนไม่มั่นใจในความปลอดภัย น.ส.สยามล กล่าวว่า การประปาแม่สายแจ้งว่าไม่ได้ใช้น้ำสายในการทำน้ำประปา คงต้องเร่งหาคำตอบจากกรมควบคุมมลพิษ กรมทรัพยากรน้ำบาดาล สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) และกรมชลประทาน ว่าจะจัดการเรื่องนี้ได้อย่างไร
“รัฐบาลต้องเร่งคุยกับพม่าและว้า เนื่องจากอยู่ในเขตอธิปไตยของเขา เราไม่รู้ว่าการประสานงานรัฐต่อรัฐเป็นอย่างไร กสม.จะนัดประชุมเรื่องนี้อีกครั้งในวันที่ 2 พฤษภาคม โดยเชิญทุกฝ่ายเข้ามาให้ข้อมูล เพราะกรณีแม่สายยังมีเรื่องพรมแดนเกี่ยวข้องด้วย นอกจากนี้ปัญหาที่เกิดกับต้นน้ำกกและต้นน้ำสาย ต้องฟังจากหน่วยงานฝ่ายความมั่นคงด้วย”กสม.กล่าว
