เมื่อวันที่ 25 เมษายน 2568 เว็บไซต์สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่) ได้รายงานสถานการณ์คุณภาพตะกอนดินในแหล่งน้ำผิวดินแม่น้ำกกบริเวณพื้นที่ อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ และอ.เมือง จ.เชียงราย ระหว่างวันที่ 31 มีนาคม-1เมษายน 2568 จากการที่สำนักงานสิ่งแวดล้อมฯ ลงพื้นที่ติดตามตรวจสอบและเก็บตัวอย่างตะกอนดินในแม่น้ำกก จำนวน 6 จุด จากกรณีแม่น้ำกกมีสีขุ่นผิดปกติในพื้นที่อ.แม่อาย และอ.เมือง จ.เชียงราย โดยทำการตรวจวัดโลหะหนักทั้งหมด 10 ชนิด คือ สารหนู (As), แคดเมียม (Cd), ทองแดง (Cu), เหล็ก (Fe) ตะกั่ว (Pb), แมงกานีส (Mn), นิกเกิล (Ni), โครเมียม (Cr), สังกะสี (Zn) และปรอท (Hg)
ในรายงานระบุว่า ผลการตรวจสอบคุณภาพตะกอนดินในแหล่งน้ำแม่น้ำกก บริเวณ อ.แม่อาย และอ.เมือง จ.เชียงราย พบพารามิเตอร์ที่ส่งผลต่อคุณภาพตะกอนดินในแหล่งน้ำที่มีค่าเกินมาตรฐานรายละเอียดดังนี้ 1.สารหนู (As) มีค่าเกินค่ามาตรฐานทั้ง 6 จุด กล่าวคือ จุดที่ 1 ชายแดนไทย-พม่า หย่อมบ้านแก่งตุ๋ม ม.14 ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ มีค่าเท่ากับ 33 mg/kg เกินมาตรฐานคุณภาพตะกอนดินระดับที่ไม่ปลอดภัยต่อสัตว์หน้าดิน (มากกว่าหรือเท่ากับ 33 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมน้ำหนักแห้ง) อาจมีการสะสมในปลา ถ้าชาวบ้านบริโภคปลาเป็นจำนวนมากและเป็นประจำ อาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพอนามัย เช่น ชาที่ปลายมือ ปลายเท้า (ไข้ดำ: ผิวหนังหนาและเข้ม) มีอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ
ส่วนในจุดที่ 2-6 มีค่าเท่ากับ 22, 20, 21 ,20 ,21 mg/kg ตามลำดับ เกินค่ามาตรฐานคุณภาพตะกอนดินเพื่อปกป้องสัตว์หน้าดิน (ค่ามาตรฐานไม่เกิน 10 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมน้ำหนักแห้ง) คุณภาพตะกอนดินอยู่ในระดับมีโอกาสเกิดผลกระทบต่อประชากรสัตว์หน้าดิน อาจจะเกิดอันตรายต่อสัตว์หน้าดินที่เป็นอาหารของสัตว์น้ำ เช่น ปลา จะทำให้จำนวนหรือประเภทของสัตว์หน้าดินลดลง ความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศลดลง สัตว์น้ำลดจำนวนลง และชาวบ้านจับสัตว์น้ำได้น้อยลง แต่ไม่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของมนุษย์ที่กินสัตว์น้ำ”
2.นิกเกิล (Ni) มีค่าเกินมาตรฐานในจุดที่ 6 คือ สะพานแม่ฟ้าหลวง บริเวณหน้าศาลากลางจังหวัด
เชียงราย ต.ริมกก อ.เมือง จ.เชียงราย มีค่าเท่ากับ 30 mg/kg (ค่ามาตรฐานไม่เกิน 23 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมน้ำหนักแห้ง)
3.โครเมียม (Cr) มีค่าเกินมาตรฐาน 2 จุด คือ จุดที่ 5 สะพานแม่น้ำกก ต.ดอยฮาง อ.เมือง จ.เชียงราย และจุดที่ 6 สะพานแม่ฟ้าหลวง บริเวณหน้าศาลากลางจังหวัดเชียงราย ต.ริมกก อ.เมือง จ.เชียงราย มีค่าเท่ากับ 45 และ 60 mg/kg ตามลำดับ (ค่ามาตรฐานไม่เกิน 43.4 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมน้ำหนักแห้ง)
ทั้งนี้มาตรฐานคุณภาพตะกอนดินเพื่อปกป้องสัตว์หน้าดิน หมายถึง หากค่าที่ตรวจพบเกินมาตรฐาน
(มากกว่า 10 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมน้ำหนักแห้ง) อาจจะเกิดอันตรายต่อสัตว์หน้าดินที่เป็นอาหารของสัตว์น้ำ เช่น ปลา จะทำให้จำนวนหรือประเภทของสัตว์หน้าดินลดลง ความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศลดลง สัตว์น้ำลดจำนวนลง และชาวบ้านจับสัตว์น้ำได้น้อยลง แต่ไม่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของมนุษย์ที่กินสัตว์น้ำ
ส่วนมาตรฐานคุณภาพตะกอนดินระดับที่ไม่ปลอดภัยต่อสัตว์หน้าดิน หมายถึง มีวัตถุประสงค์เพื่อปกป้อง
มนุษย์ผ่านห่วงโซ่อาหาร หากค่าที่ตรวจพบเกินมาตรฐาน (มากกว่าหรือเท่ากับ 33 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมน้ำหนักแห้ง) อาจมีการสะสมในปลา ถ้าชาวบ้านบริโภคปลาเป็นจำนวนมากและเป็นประจำ อาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพอนามัย เช่น ชาที่ปลายมือปลายเท้า (ไข้ดำ: ผิวหนังหนาและเข้ม) มีอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ
สมพร เพ็งค่ำ นักวิจัยอิสระและผู้อำนวยการสถาบันพัฒนาระบบประเมินผลกระทบทางสุขภายโดยชุมชน ( Community Health Impact Assessment Platform หรือCHIA Platform) กล่าวว่าปกติแร่เหล่านี้อยู่ในธรรมชาติ เมื่อเปิดหน้าดินกระจายสู่ธรรมชาติ ต้องดูว่าตัวใดอันตรายเยอะ เมื่อพบว่าปนเปื้อนทั้งในน้ำและดิน ก็ต้องไปดูว่าเข้าห่วงโซ่อาหารหรือยัง เช่น สัตว์น้ำ โดยเมื่อวานที่มีการตรวจพบสารปรอทในปลา แสดงว่าเข้าสู่ห่วงโซ่อาหารแล้ว แม้ยังไม่เกินมาตรฐาน แต่ไม่ได้หมายความว่าปลาจุดอื่นๆจะไม่มีสารโลหะหนักเกินมาตรฐาน รัฐบาลต้องรีบตรวจทั้งในปลา รวมไปถึงในคนที่กินอาหารในบริเวณนั้นบ่อยๆ
สมพรกล่าวว่า ตอนนี้เรารู้แล้วว่ามีการปนเปื้อนในสิ่งแวดล้อม ต่อไปต้องให้ตรวจเรื่องการสะสมในห่วงโซ่อาหารในมากขึ้น จะได้มีข้อมูลเตือนว่าชาวบ้านควรกินอะไรอย่างไร เท่าที่ดูข้อมูลตอนนี้ปลาน่าจะเป็นประเด็น แต่เรายังไม่เห็นข้อมูลการตรวจในหอย และในพืชอาหารตามลำน้ำ ซึ่งต้องวางระบบการตรวจติดตามการสะสมสารพิษในร่างกายของกลุ่มเสี่ยง โดยเฉพาะหญิงตั้งครรภ์และเด็กเล็ก เพราะตอนนี้เราจัดการระบบน้ำประปาเพื่อบำบัดสารหนูและโลหะหนักได้ แต่ในอาหารธรรมชาติเราไม่มีระบบบำบัดนอกจากต้องทำให้ชาวบ้านรู้ว่าอะไรกินได้ อะไรควรเลี่ยง
“ตอนนี้ต้องมีการเฝ้าระวังแล้ว แม้ทางการประกาศให้งดใช้น้ำ แต่การแก้ปัญหาที่ดีที่สุดคือคุมที่แหล่งกำเนิด รัฐบาลควรหาวิธีการไม่ให้มีการสร้างเหมืองทองโดยไม่ถูกต้องทันที”สมพร กล่าว
ผศ.ดร. เสถียร ฉันทะ อาจารย์คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย และผู้ทรงคุณวุฒิ คณะกรรมการลุ่มน้ำโขง กล่าวว่า สิ่งมีชีวิตทั้งพืชและสัตว์ สภาพแวดล้อมที่ปนเปื้อน หากสารเหล่านี้เข้าสู่ห่วงโซ่อาหาร ผู้บริโภคขั้นสูงสุดคือมนุษย์ก็จะได้รับผลกระทบเมื่อพืชหรือสัตว์ที่นำมาเป็นอาหารมีปริมาณสารโลหะหนักอยู่ในตัว
“อธิบายง่ายๆ เช่น หากสัตว์หน้าดินหรือแพลงตอนพืช หรือสัตว์ได้รับสารโลหะหนักเข้าสะสมในตัว มีปลามากินเข้าไป สารโลหะหนักเหล่านี้ก็จะไปปรากฎอยู่ในตัวปลาด้วย และสะสมมากขึ้นตามวัน เวลา ปริมาณที่สัมผัสหรือกินเข้าไป และเมื่อคนจับปลานั้นมา บริโภค ก็จะได้รับโลหะหนักนั้นเข้าไปด้วยครับ เกณฑ์มาตรฐานจึงกำหนดคุณภาพแหล่งน้ำ สำหรับสัตว์น้ำและในตัวสัตว พืช ที่เป็นอาหารไว้ให้มีค่าโลหะหนักได้ไม่เกินค่ามาตรฐานตามที่ประกาศไว้”ผศ.เสถียร กล่าว
นายชรินทร์ ทองสุข ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย กล่าวว่า วันนี้ได้รับรายงานผลตรวจสารปนเปื้อนโลหะหนักในตะกอนดินแล้ว พบว่าสูงกว่าค่ามาตรฐานซึ่งสอดคล้องกับการตรวจสารปนเปื้อนในน้ำและยังได้รับรายงานว่า สารตกค้างในเนื้อปลายังอยู่ในระดับที่ปลอดภัยไม่เกินมาตรฐาน
“ผมได้สั่งการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องติดตามเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิดโดยสั่งการให้ประมงจังหวัดเชียงรายได้เก็บตัวอย่างปลาและน้ำในน้ำกก ในพื้นที่นอกเขตเทศบาลนครเชียงรายไปจนถึงปากน้ำกกเพราะชาวบ้านที่อยู่ในพื้นที่ก็ต้องการทราบผลการปนเปื้อนสารเคมีเช่นกัน”นายชรินทร์ กล่าวนายชรินทร์กล่าวว่า ผลการตรวจจากหน่วยงานต่างๆอยู่ในระดับที่น่ากังวลแต่ยังไม่ถึงจุดอันตรายต่อสัตว์น้ำทางจังหวัดไม่สามารถห้ามประชาชนลงน้ำได้ มีเพียงคำแนะนำ ดังนั้นการตรวจเป็นระยะจนกว่าจะพบว่ามีสภาพปกติ
นายชรินทร์กล่าวว่า ผลการตรวจจากหน่วยงานต่างๆอยู่ในระดับที่น่ากังวลแต่ยังไม่ถึงจุดอันตรายต่อสัตว์น้ำทางจังหวัดไม่สามารถห้ามประชาชนลงน้ำได้ มีเพียงคำแนะนำ ดังนั้นการตรวจเป็นระยะจนกว่าจะพบว่ามีสภาพปกติ
