เตือนใจ ดีเทศน์
ปี 2567 น้ำแม่กก น้ำแม่สายท่วมใหญ่อย่างไม่เคยมีมาก่อนเป็นน้ำที่มากับโคลน น้ำและโคลนไหลมาเร็วและแรง และหลากท่วมในวงกว้าง สร้างความเสียหายมหาศาลให้กับชุมชนริมน้ำแม่กก ตั้งแต่ตำบลท่าตอน อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ จนถึงอำเภอเมืองเชียงราย จนถึงบัดนี้หลายครอบครัวยังซ่อมแซมบ้านเรือนไม่เสร็จเพราะขาดทุนทรัพย์ บ้านหลายหลังพังลงไปโดยสิ้นเชิง บางพื้นที่มีไม้ซุง ไหลมากับน้ำหลากด้วย พื้นที่ความเสียหายจากอุทกภัยกินอาณาบริเวณกว้าง
ภัยที่ซ้ำเติมชาวบ้านในเวลาต่อมา คือน้ำกกขุ่นข้น ตั้งแต่พรมแดนไทยพม่า ที่ต.ท่าตอน ถึงเทศบาลเมืองเชียงราย กระทบต่อชาวบ้านริมน้ำเคยใช้ชีวิตพึ่งพาทรัพยากรธรรมชาติแม่น้ำกก ทั้งน้ำอุปโภคบริโภค อาบน้ำ เล่นน้ำ ปลูกพืชผัก หาปลา เลี้ยงวัวควายริมน้ำ ขับเรือ ล่องแพ ตั้งร้านอาหารริมน้ำ มีวิถีชีวิตและรายได้จากแม่น้ำกกตลอดทั้งปี
เมื่อน้ำแม่กกขุ่นผิดปกติตั้งหลังจากน้ำท่วม จนข้ามาถึงต้นปี ชาวบ้านเริ่มส่งเสียงให้สังคมรับทราบ จากการลงพื้นที่ของมูลนิธิพัฒนาชุมชนและเขตภูเขา (พชภ.) ตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ ผู้นำชุมชนที่ท่าตอน ต่างเล่าปัญหาความกังวลให้ทราบ โดยเฉพาะต้นตอของปัญหาแม่น้ำกก ที่ในเขตเมืองสาด รัฐฉาน เหนือไปจากชายแดนเพียงไม่กี่กิโลเมตร มีการทำลายป่าต้นน้ำลำธาร ทำสวนยางพาราขนาดใหญ่เป็นภูเขาสุดสายตา และมีคนจีนมาลงทุนทำเหมืองแร่ทองคำ และ เปิดหน้าดินอย่างมโหฬาร ผู้นำชุมชนต่างเป็นห่วงและ เรียกร้องให้ภาครัฐเร่งตรวจสอบสาเหตุน้ำที่ขุ่น ชาวบ้านกลัวว่าแม่น้ำกกที่เปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรงทางตอนบน จะส่งผลให้มีสารพิษปนเปื้อนเป็นอันตรายต่อวิถีชีวิตชาวบ้านหรือไม่ น้ำกกจะยังคงนำมาใช้อุปโภคบริโภคได้หรือไม่
ต่อมาในวันที่ 24 มีนาคม 2568 ส่วนราชการ คือ ทรัพยากรธรณีวิทยาและสิ่งแวดล้อมจังหวัด (ทสอ.) เชียงราย เชิญสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษ ได้มาเก็บตัวอย่างน้ำ ที่บ้านโป่งนาคำ และหน้าศาลากลางเชียงราย ต่อมาต้นเดือนเมษายนจึงได้แจ้งผลต่อสื่อมวลชนว่าตรวจพบสารโลหะหนักในน้ำกกเกินค่ามาตรฐาน คือสารหนู ขอให้ชาวบ้านหลีกเลี่ยงการสัมผัสโดยตรง ทั้งการลงเล่นน้ำ การใช้น้ำอุปโภคบริโภค การเกษตร การประมง
ในเดือนเมษายน น้ำแม่กกที่เคยคึกคักด้วยนักท่องเที่ยว กลับกลายเป็นแม่น้ำที่เงียบเหงา ไร้ผู้คน มลพิษแม่น้ำกกครั้งนี้ก่อผลเสียทั้งสังคมและเศรษฐกิจ
เมื่อวันที่ 17 เมษายน คณะทำงานภาคประชาชนและนักวิชาการ จ.เชียงราย ได้ร่วมกันส่งจดหมายถึงนายกรรัฐมนตรี มีข้อเสนอดังนี้ ประชาชนผู้ประสบภัยและนักวิชาการ เห็นว่ารัฐบาลควรเร่งดำเนินการ มีดังนี้ 1.แต่งตั้งคณะทำงานเพื่อแก้ไขปัญหามลพิษข้ามพรมแดน โดยมีผู้แทนจากหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้อง ภาคประชาชน และนักวิชาการ เพื่อหาแนวทางในการแก้ปัญหาทั้งในแหล่งกำเนิดมลพิษ ระหว่างทาง และผู้รับผลพิษ จัดตั้งศูนย์ตรวจสอบคุณภาพน้ำในจังหวัดเชียงราย
2. เปิดเผยและซักซ้อมมาตรการรับมืออุทกภัยลุ่มน้ำกก และลุ่มน้ำสาย อย่างเป็นระบบ มีส่วนร่วม และมีประสิทธิภาพ
3. สร้างความร่วมมือกับประเทศเมียนมา หรือกองกำลังที่ดูแลในพื้นที่ เพื่อเพิ่มจุดเก็บตัวอย่างน้ำเพื่อตรวจสอบแหล่งที่มาของสารปนเปื้อน ตลอดลำน้ำกก น้ำสาย ทั้ง พื้นที่ต้นน้ำ ก่อนเหมืองในรัฐฉาน
4 .สร้างระบบสื่อสารสาธารณะที่โปร่งใส เพื่อให้ประชาชนรับรู้ข้อมูลข่าวสารอย่างต่อเนื่อง เป็นปัจจุบัน
5. ขยายขอบเขตการศึกษาและวิเคราะห์ผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมข้ามพรมแดน โดยเฉพาะการใช้ประโยชน์ที่ดินที่เป็นการลุกล้ำหรือทำลายสิ่งแวดล้อม ตลอดลุ่มน้ำกกและลุ่มน้ำสาย
5. เปิดการเจรจา 4 ฝ่ายคือ ไทย เมียนมา กองกำลังชาติพันธุ์ที่ควบคุมพื้นที่สัมปทานเหมือง และประเทศจีน เพื่อร่วมกันหาทางออกอย่างสร้างสรรค์และรับผิดชอบ
ต่อมาเมื่อวันที่ 22 เมษายน 2568 มีการประชุมและเปิดตัวเครือข่ายข้อมูลอุทกภัยน้ำกก (คอก.)โดย 7 ชุมชนตลอดลำน้ำกก จากท่าตอนถึงเมืองเชียงราย ร่วมกับองค์กรภาคประชาสังคม นักวิชาการ หน่วยงานภาครัฐ ตั้งเสาวัดระดับน้ำ เพื่อเตือนภัย และเรียกร้องให้ รัฐบาล แก้ปัญหาที่สาเหตุ คือยุติเหมืองที่ต้นน้ำกกในรัฐฉาน
ในที่ประชุม ชุมชนเรียกร้องให้รัฐแก้ปัญหาร่วมกับประเทศเพื่อนบ้าน ด้วยการสร้างระบบสื่อสารเตือนภัยปริมาณน้ำฝนที่อาจตกหนัก น้ำที่สูงผิดปกติ เพื่อเตรียมตัวอพยพประชาชนและทรัพย์สิน ให้เสียหายน้อยที่สุด และเสนอการจัดทำแผนรับสถานการณ์สภาพอากาศ เปลี่ยนแปลงสภาวะโลกร้อน ร่วมกันดูแลรักษาพื้นที่ป่าต้นน้ำ เพิ่มพื้นที่ป่าในจังหวัดเชียงรายให้มากขึ้นจาก 30 % เป็น 40 % และพัฒนาระบบเกษตรในพื้นที่ต้นน้ำ ให้เป็นระบบที่สอดคล้องกับนิเวศต้นน้ำ ช่วยให้ลำน้ำของเชียงราย คือ แม่กก แม่กรณ์ แม่ลาว น้ำงาว น้ำหงาว มีความอุดมสมบูรณ์ ใช้แนวคิดธรรมชาติองค์รวม ฟื้นฟูธรรมชาติด้วยธรรมชาติ
ลุ่มน้ำกกและลุ่มน้ำสาย ได้เผชิญหายนะจากน้ำหลากท่วมและโคลนถล่มอย่างที่ไม่เคยพบมาก่อนในชีวิต สร้างความเสียหายรุนแรงและกว้างขวาง หลายครอบครัวต้องสูญเสียทรัพย์สิน ที่อยู่อาศัยขณะนี้เราเหลือเวลาอีกเพียงไม่กี่สัปดาห์ที่จะเข้าสู่ฤดูฝน การดำเนินการเพื่อแก้ไขปัญหาของรัฐบาล ต้องเริ่มในทันที
ขณะนี้เราเหลือเวลาอีกเพียงไม่กี่สัปดาห์ที่จะเข้าสู่ฤดูฝน การดำเนินการเพื่อแก้ไขปัญหาของรัฐบาล ต้องเริ่มในทันที
