เมื่อวันที่ 27 เมษายน 2568 ณ ห้องประชุมใหญ่ สำนักนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง พล.ท.ณัฐพงษ์ เพราแก้ว เจ้ากรมกิจการชายแดนทหาร เลขานุการคณะกรรมการระดับสูงไทย-เมียนมา ได้ร่วมประชุมรับฟังข้อมูลและความกังวลใจของชาวเชียงรายและเชียงใหม่ต่อปัญหาสารโลหะหนักในแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย โดยมีนายชัยยนต์ ศรีสมุทร อดีตนายกเทศมนตรีเทศบาลตำแม่สาย นายทัศพล ก่ำบุตร รองนายกองค์การบริหารส่วนตำบล(อบต.)ท่าตอน ผู้นำชุมชน องค์กรเอกชน และคณะอาจารย์มหาวิทยาลแม่ฟ้าหลวง รวมทั้งสื่อมวลชน เข้าร่วมแลกเปลี่ยนความเห็น
นายสืบสกุล กิจนุกร อาจารย์สำนักนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง จ.เชียงราย กล่าวว่า การจัดประชุมครั้งนี้เป็นเวทีรับฟังข้อกังวลของคนลุ่มน้ำกกต่อปัญหาสารโลหะหนักในแม่น้ำกก และแม่น้ำสาย เป็นส่วนหนึ่งของทางสำนักวิชาเป็นสื่อให้นำเสนอสถานการณ์ปัญหาของประชาชนในพื้นที่ต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และสาธารณะ โดยในปลายเดือนพฤษภาคมก็จะมีการจัดประชุมใหญ่ในประเด็นปัญหาแม่น้ำกก และแม่น้ำสาย
ทั้งนี้ในที่ประชุม ผู้แทนมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ ได้ให้ข้อมูลสถานการณ์การทำเหมืองในประเทศเมียนมา และการเข้ามามีอิทธิพลของกองกำลังว้าบริเวณตรงข้ามชายแดน จ.แม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ เชียงราย ซึ่งเป็นพื้นที่เหนือแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย โดยตั้งข้อสังเกตว่าการทำเหมือง และโครงการต่าง ๆ นี้ เป็นการดำเนินการที่สนับสนุน โครงการ One Belt One Road หรือ Belt and Road Initiative ที่จะทำให้เกิดการลงทุนได้อย่างกว้างขวาง เช่น เส้นทางรถไฟ ที่เป็นเส้นทางสายไหมพร้อมจะเข้ามาฝั่งรัฐฉาน ท่าเรือที่สามเหลี่ยมทองคำ ซึ่งเป็นที่สนใจของจีนจึงร่วมมือกับกองทัพเมียนมา และการระเบิดแก่งแม่น้ำโขงก็อยู่ในเฟสนี้
“เรื่องเหมืองหลังจากมีการอนุญาตให้ทำเหมืองแร่ต่าง ๆ ในรัฐฉาน ซึ่งได้รับสัมปทานจากเนปิดอว์เมื่อปี ค.ศ. 2021 โดยมี 300 กว่าโครงการที่ทำเหมืองและสามารถขุดได้ทั้งหมด ทางภาคเหนือรัฐฉาน มีเหล็ก ถ่านหิน ส่วนทางตะวันออกรัฐฉานที่ติดกับเชียงใหม่ เชียงราย มีแร่แรร์เอิร์ธ แมงกานีส ทองคำ และถ่านหิน ส่วนใหญ่จะเป็นนักลงทุนจีน แต่ก็มีประเทศออสเตรเลีย รัสเซีย และอิตาลีด้วย เหมืองทั้งหมดอยู่เหนือน้ำกก น้ำสาย น้ำรวก”ผู้แทนมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ กล่าว
ผู้แทนมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่กล่าวว่า ต้นน้ำกกอยู่ที่เมืองสาด มีโครงการขุดเหมืองถ่านหินตั้งแต่ปี 2000 ที่จะส่งผ่านหมู่บ้านเทอดไท อ.แม่ฟ้าหลวง จ.เชียงราย เข้าไทย แต่ชาวบ้านได้คัดค้าน ต่อมาปี 2019 บริษัทไทยได้สัมปทานถ่านหินในเมืองกกอีก 29 ปี ที่จะส่งเข้าไทยทางเมืองท่าขี้เหล็ก แต่ติดสถานการณ์โควิดจึงระงับไว้ก่อน และการขุดเหมืองทองโดยบริษัทของจีน ซึ่งอยู่ตรงข้าม ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ เป็นการทำเหมืองขุดทองแบบ 24 ชั่วโมง โดย 4 บริษัทใหญ่ของจีน ที่ทำอยู่ในตอนนี้ ส่วนเหนือแม่สายก็มีการทำเหมืองทองคำเช่นกัน เป็นเขตควบคุมของว้าเช่นกัน สังเกตได้ว่าการขุดหน้าดินได้แพร่กระจายมาก ในพื้นที่ มีรายงานสีน้ำขุ่นตั้งแต่ต้นปีที่แล้ว เหนือแม่น้ำรวก มีการทำเหมืองแมงกานีส โดยบริษัทของเมียนมาได้สัมปทานมาจากรัฐบาลเนปิดอว์เช่นกัน ในเมืองโกมีการขุดกว้างขวางมาก มีหลายบริษัทโดยจะเห็นว่ามีการเทกองแร่แมงกานิสเป็นจำนวนมากข้างบ่อบำบัดน้ำเสีย อำเภอแม่สาย ในปี พ.ศ. 2555 ขุดแร่จำนวน 4.9 พันตัน และในปี พ.ศ. 2562 จำนวน 1.35 แสนตัน
ผู้แทนมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่กล่าวว่า จากข้อมูลการนำเข้าแร่จากด่านศุลกากร อ.แม่สาย พบว่ามีการปนเปื้อนสารเคมีแมงกานีสในฝั่งไทยสูงเกินมาตรฐานจึงต้องบำบัดน้ำ และการทำเหมืองทองคำบนดอยคำ ต้นน้ำเลน มีประมาณ 100 บริษัท เป็นสัมปทานจากรัฐบาลเนปิดอว์ 21 บริษัท อีก 70 กว่าบริษัทไม่มีสัมปทานแต่ก็ขุดทำเหมืองมาโดยตลอดตั้งแต่ปี พ.ศ. 2007 ชาวบ้านได้รับผลกระทบมากจากสารสกัดทอง เช่นไซยาไนด์ อย่างกว้างขวางในพื้นที่
“ชาวบ้านพยายามร้องเรียนในรัฐฉานและเนปิดอว์ แต่จนถึงปัจจุบันก็ยังมีการขุดอย่างแพร่หลายและเปิดหน้าดินไปเรื่อย ๆ เคยมีความพยายามที่จะตั้งโรงไฟฟ้าของบริษัทเมียนมาในท่าขี้เหล็ก ชาวบ้านฝั่งเมียนมาไม่สามารถคัดค้านได้ แต่ชาวบ้านฝั่งแม่สายคัดค้านเพราะส่งผลกระทบถึงฝั่งไทย จึงระงับไป แต่ปัจจุบันการทำเหมืองก็ได้กระทบถึงฝั่งไทยแล้ว”น.ส.จ๋ามตอง กล่าว
ผู้สื่อข่าวรายงานว่า ในที่ประชุมผู้นำท้องถิ่นและท้องที่ องค์กรเอกชน ผู้แทนมูลนิธิฯ ได้ให้ข้อมูลกับกรมกิจการชายแดนทหาร และแลกเปลี่ยนความเห็นในสถานการณ์ที่เผชิญในช่วงที่ผ่านมากรณีสารหนูปนเปื้อนในน้ำกกได้รับผลกระทบที่เกิดขึ้นแล้ว และที่ยังมีความกังวลต่อสถานการณ์ว่าจะกระทบวงกว้างขึ้นหรือไม่อย่างไร ความไม่ชัดเจนในความเสียหายที่จะกระจายไปทั่ว แม้จะไม่ได้ใช้แม่น้ำกกโดยตรง น้ำที่สูบหรือดึงไปใช้ในพื้นที่เกษตรทั้งผ่านระบบชลประทาน หรือน้ำบ่อตื้น หรือน้ำใต้ดินจะกระทบแค่ไหนอย่างไร สัตว์น้ำที่ต้องการให้มีการตรวจตลอดสายน้ำเพื่อให้เห็นภาพรวม
“ควรมีการตรวจเลือดประชาชนในพื้นที่เสี่ยงภัยจากการปนเปื้อน สภาพดินที่มีโคลนจากเหมืองมาคลุมหน้าดินที่เป็นดินไม่เหมาะกับพืชผลทำให้ผลผลิตต่ำ น้ำที่ขุ่นทำให้ปลาหายไปจากแม่น้ำกก ที่ผ่านมาก็กระทบกับการท่องเที่ยวน้ำกกและชุมชนริมน้ำกก วิถีชีวิตทันที”ผู้ร่วมประชุมแสดงความเห็นนอกจากนี้ในที่ประชุมมีการเสนอแนวทางแก้ไขปัญหาที่ต้องเตรียม เช่น การทำระบบกรองน้ำที่มีสารหนูปนเปื้อน การประสานงานในทุกภาคส่วนเพื่อร่วมแก้ไขปัญหาผลกระทบข้ามแดน ควรมีการแลกเปลี่ยนข้อมูลเชื่อมสัมพันธ์ตั้งแต่ระดับชุมชน เมืองต่อเมือง และระดับหน่วยงานราชการ ทั้งด้านการศึกษา สาธารณสุข ด้านสิ่งแวดล้อม การเกษตร การสื่อสาร กับประเทศเพื่อนบ้าน เพื่อสร้างสัมพันธ์และความเข้าใจนำไปสู่การแก้ไขปัญหา และเสนอให้มีการจัดตั้งศูนย์ประสานงานทุกฝ่ายต่อการโต้ตอบเหตุสารเคมีปนเปื้อน เพื่อสื่อสารและการประสานความร่วมมือในการแก้ไขปัญหา ทั้งนี้เจ้ากรมกิจการชายแดนทหารได้รับฟังข้อมูลจากผู้เข้าร่วมให้ข้อมูลเพื่อนำไปศึกษาการจัดทำรายงานนำเสนอต้นสังกัดและรัฐบาลในการดำเนินการงานร่วมทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องในการแก้ปัญหาต่อไป
นอกจากนี้ในที่ประชุมมีการเสนอแนวทางแก้ไขปัญหาที่ต้องเตรียม เช่น การทำระบบกรองน้ำที่มีสารหนูปนเปื้อน การประสานงานในทุกภาคส่วนเพื่อร่วมแก้ไขปัญหาผลกระทบข้ามแดน ควรมีการแลกเปลี่ยนข้อมูลเชื่อมสัมพันธ์ตั้งแต่ระดับชุมชน เมืองต่อเมือง และระดับหน่วยงานราชการ ทั้งด้านการศึกษา สาธารณสุข ด้านสิ่งแวดล้อม การเกษตร การสื่อสาร กับประเทศเพื่อนบ้าน เพื่อสร้างสัมพันธ์และความเข้าใจนำไปสู่การแก้ไขปัญหา และเสนอให้มีการจัดตั้งศูนย์ประสานงานทุกฝ่ายต่อการโต้ตอบเหตุสารเคมีปนเปื้อน เพื่อสื่อสารและการประสานความร่วมมือในการแก้ไขปัญหา ทั้งนี้เจ้ากรมกิจการชายแดนทหารได้รับฟังข้อมูลจากผู้เข้าร่วมให้ข้อมูลเพื่อนำไปศึกษาการจัดทำรายงานนำเสนอต้นสังกัดและรัฐบาลในการดำเนินการงานร่วมทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องในการแก้ปัญหาต่อไป
