เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม 2568 ผศ.ดร.สุรพล วรภัทราทร นักวิจัยสถาบันวิจัยและพยากรณ์ภัยพิบัติทางธรรมชาติในเขตภาคเหนือตอนบน และอาจารย์มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง เปิดเผยว่าเมื่อวันที่ 30 เมษายนที่ผ่านมา ตนพร้อมทีมวิจัยได้ลงพื้นที่ตรวจคุณภาพน้ำและการปนเปื้อนสารโลหะหนักของแม่น้ำสาย โดยใช้ชุดตรวจโลหะหนักจากสำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) ซึ่งเทคโนโลยีนี้มีมา 3-4 ปีแล้ว ได้ออกมาเป็นชุด IQUAN (Intelligent Heavy Metal Quantification Kit) สำหรับตรวจสารหนูในน้ำ ซึ่งทราบผลใน 1 นาที โดยหัวเซนเซอร์จะส่งข้อมูลมาที่โทรศัพท์ เป็นค่ามิลลิกรัมต่อลิตร (mg/L) วิธีการตรวจต่างจากห้องแล็บ เพราะเป็นการตรวจที่จำเพาะเจาะจง ตัวทำละลายออกแบบมาเพื่อให้เกิดปฏิกิริยา ใช้กระแสไฟฟ้าย่านต่างๆ ปล่อยในน้ำสารละลาย 300 มิลลิโวลต์ 160 วินาที เมื่อเจอสเปกตรัม เจอสารหนู ก็จะคำนวณออกมา ก่อนหน้านี้ชุดตรวจนี้ใช้ตรวจอาหาร ยังไม่เคยตรวจแม่น้ำมาก่อน ซึ่งการตรวจนี้มีค่าแม่นยำ
ผศ.ดร.สุรพล สำหรับผลตรวจสารหนูเบื้องต้นในแม่น้ำ อ.แม่สาย ถึงอ.เชียงแสน จ.เชียงราย พบเกินค่ามาตรฐานสูงสุด 19 เท่า จุดที่ 1 น้ำสาย บ้านถ้ำผาจม-หัวฝาย อ.แม่สาย พบสารหนูปริมาณ 0.14* mg/L จุดที่ 2 ลำเหมือง บ้านถ้ำผาจม-หัวฝาย อ.แม่สาย ไม่พบสารหนูเกินค่ามาตรฐาน จุดที่ 3 น้ำสาย สะพานมิตรภาพที่ 1 อ.แม่สาย พบสารหนูปริมาณ 0.14* mg/L จุดที่ 4 คลองชลประทาน บ้านเหมืองแดง อ.แม่สาย พบสารหนูปริมาณ 0.18* mg/L จุดที่ 5 นํ้ารวก บ้านเวียงหอม ต.แม่สายมิตรภาพ อ.แม่สาย พบสารหนูปริมาณ 0.12* mg/L จุดที่ 6 น้ำสาย สะพานมิตรภาพ 2 อ.แม่สาย พบสารหนูปริมาณ 0.12* mg/L จุดที่ 7 น้ำรวก บ้านสบรวก อ.เชียงแสน พบสารหนูปริมาณ 0.12* mg/L จุดที่ 8 น้ำรวกไหลลงแม่น้ำโขง สามเหลี่ยมทองคำ อ.เชียงแสน พบสารหนูปริมาณ 0.19* mg/L และจุดที่ 9 แม่น้ำโขง เทศบาลเวียงเชียงแสน อ.เชียงแสน พบสารหนูปริมาณ 0.14* mg/L โดยค่ามาตรฐานต้องน้อยกว่า 0.01 mg/L
นักวิจัยกล่าวอีกว่าผลดังกล่าวเป็นเพียงผลการตรวจเบื้องต้นทางทีมวิจัยจะนำตัวอย่างน้ำส่งตรวจใน Lab มาตรฐานต่อไป ทั้งนี้แม่น้ำสายซึ่งได้ตรวจ 9 จุด ที่ปากแม่น้ำรวกไหลลงสู่แม่น้ำโขง เป็นปากแม่น้ำที่ตะกอนสะสมตรงนั้น สารหนูซึ่งเป็นโลหะหนักสามารถเกาะตะกอนพัดพาไปได้ไกล ก่อนลงแม่น้ำใหญ่ก็จะเป็นจุดที่พบเข้มข้นที่สุด สำหรับจุดที่ตรวจไม่พบก็มี เช่น หัวฝาย เห็นน้ำใสก็รู้แล้วว่าตรวจไม่เจอ
“เป็นการตรวจแบบใหม่ เราวัดเชิงว่าในน้ำ 1 ลิตรมีสารหนูกี่มิลลิกรัม เราไปเอาน้ำตัวอย่างตอนน้ำหลากท่วมแม่สายเลย เป็นน้ำสดๆ ที่เพิ่งหลากมาจากเหมือง (ในรัฐฉาน) เราไปทั้งที่ฝนตก เราทำงานในนามภาคประชาชน อยากรู้ว่าค่ามันเท่าไหร่ สำหรับค่าการตรวจที่ออกมาจากทางการก็รอดู เมื่อรู้ผลการตรวจแล้ว หากเก็บเงียบประชาชนที่ลงน้ำจะเกิดอันตราย เราจึงต้องรายงานให้ประชาชนทราบ”ผศ.ดร.สุรพล กล่าว
ผู้สื่อข่าวถามว่า เมื่อตรวจพบสารหนูเกินมาตรฐานมากเช่นนี้มีคำแนะนำใดๆกับประชาชน อาจารย์มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวงกล่าวว่า ขอให้ประชาชนหลีกเลี่ยงการสัมผัสแม่น้ำสาย แม่น้ำรวก และขณะนี้มาตรการทางการทูตของรัฐบาลต้องเร่งด่วน หากเมียนมาไม่สามารถดักสารเคมีจากเหมืองก่อนปล่อยลงแม่น้ำได้ ค่าสารหนูในแม่น้ำจะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ตัวเมืองแม่สายตั้งอยู่ห่างจากเหมืองในรัฐฉานที่ใกล้สุดเพียง 10 กม. เราจะต้องได้รับการหนูที่เข้มข้น ประชาชนแม่สายน่าสงสารมาก
ผู้สื่อข่าวถามว่าจะส่งผลกระทบถึงคุณภาพน้ำประปาแม่สายหรือไม่ นักวิจัยกล่าวว่าการประปาภูมิภาคได้มีการกรอง ซึ่งโลหะหนักสามารถดักจับได้โดย filter ไส้กรอง ซึ่งการประปาฯ ที่เชียงรายมีชุดกรองโลหะหนักอยู่แล้ว ผลทดสอบได้ตรวจน้ำประปาที่ ต.ริมกก ก็ไม่พบว่าเกินมาตรฐาน ซึ่งผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย ได้สั่งการให้เพิ่ม filter สำหรับน้ำประปาอีก 4 เท่า ดังนั้นน้ำประปามั่นใจได้เพราะแบคทีเรียเล็กๆ ก็ยังกรองได้
ผู้สื่อข่าวถามว่า ได้ใช้ชุดตรวจนี้ตรวจสารหนูในแม่น้ำกกด้วยหรือไม่ นักวิจัยผู้นี้กล่าวว่า ยังกล่าวได้ลงพื้นที่ตรวจตัวอย่างแม่น้ำกกใกล้สนามบินเชียงราย และบริเวณบ้านฟาร์ม เมื่อวันที่ 27 เมษายน ได้ตรวจน้ำในลำเหมือง เก็บน้ำกลางแม่น้ำกก ไม่พบสารหนู แต่เมื่อตรวจน้ำริมตลิ่งแม่น้ำกกในบางจุดพบว่า มีค่าสูง 0.17 มลก./ลิตร
ผู้สื่อข่าวถามว่า ผลการตรวจนี้สามารถสะท้อนได้หรือไม่ว่ามีการกระจายของสารหนูในลำน้ำกก ผศ.ดร.สุรพลกล่าวว่า ใช่ เพราะสารหนูเป็นโลหะหนัก แม้อยู่ปลายน้ำ แต่ตะกอนยิ่งสะสม สำหรับการทำนาในพื้นที่กรณีศึกษาที่บ้านฟาร์ม มีการใช้น้ำลำเหมืองที่ทดมาจากการล้นของแม่น้ำกกที่เป็นผิวน้ำ ไม่ใช่ตะกอน จึงตรวจไม่พบ อาจจะต้องไปตรวจในนาเพิ่มเติมอีก หากตรวจที่ต่างๆ เพิ่มก็คงเจอ
“หากภาครัฐยังไม่มีนโยบายแก้ปัญหา สถานการณ์จะยิ่งหนัก น้ำที่หลากท่วมมาเหมือนสารหนูมาเคาะประตูบ้าน”นักวิชาการ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง กล่าว
———-
