สำนักข่าว The Reporters ร่วมกับสำนักข่าวชายขอบ ได้จัดเสวนาออนไลน์เมื่อวันที่ 2 พฤษภาคม 2568 ในประเด็น “เมื่อสารหนูเคาะประตูบ้าน การปนเปื้อนสารพิษของแม่น้ำกก-แม่น้ำสาย” โดยมี น.ส.ธีรรัตน์ สำเร็จวาณิชย์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย, ดร.สืบสกุล กิจนุกร สำนักนวัตกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง จ.เชียงราย ,ผศ.ดร.เสถียร ฉันทะ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย และดำเนินรายการโดย ฐปณีย์ เอียดศรีไชย
น.ส.ธีรรัตน์ กล่าวว่า รัฐบาลได้เคยลงพื้นที่ จ.เชียงราย ตรวจวัดค่าน้ำว่ามีสารปนเปื้อนอะไรบ้าง ขณะนั้นยังไม่เป็นอันตรายต่อประชาชน โดยล่าสุด นายภูมิธรรม เวชยชัย รองนายกรัฐมนตรี เดินทางมาประชุมที่ จ.เชียงราย และสั่งการให้กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แก้ไขปัญหาสารปนเปื้อน
“มีการวัดค่าสารปนเปื้อนในน้ำมากกว่าเดิมจากที่เคยมีเฉพาะบางจุดเท่านั้น โดยให้วัดค่าน้ำจาก 3 เดือนครั้งลดลงมาเหลือเดือนละครั้ง ซึ่งนายประเสริฐ จันทรรวงทอง รองนายกรัฐมนตรี สั่งการให้เหลือสัปดาห์ละครั้ง ตรวจค่าน้ำให้ถี่ขึ้นเพื่อให้ได้รู้ว่ามีสารปนเปื้อนเพิ่มขึ้นหรือลดลงอย่างไร อันตรายมากน้อยแค่ไหน จะได้ให้ข้อมูลกับประชาชนได้ตรงสถานการณ์มากที่สุด จุดไหนที่อันตราย” รมช.มท.กล่าว
น.ส.ธีรรัตน์ กล่าวอีกว่า ได้คุยเพิ่มเติมกับทางกระทรวงการต่างประเทศและกระทรวงกลาโหม ซึ่งทหารได้ขอภาพถ่ายจากดาวเทียมที่เป็นเส้นทางไหลของน้ำมาดู น้ำตรงที่มีสีระบุได้เลยว่ามีการปนเปื้อน เพื่อเอาข้อมูลเหล่านี้ไปคุยกับประเทศเพื่อนบ้านให้เป็นทางการ
“กระทรวงการต่างประเทศได้ดำเนินการพูดคุยกับทางทูตเมียนมาประจำประเทศไทยให้ตรวจสอบและประสานกับเหมืองที่คาดว่าเป็นที่มาของสารพิษแล้วปรับปรุงระบบเพื่อไม่ให้ปล่อยสารลงสู่ธรรมชาติ ทั้งคุยในประเทศและส่งหนังสือไปเมียนมาด้วย ถือว่าเป็นความคืบหน้าจากที่สั่งการไปในที่ประชุมและวันที่ 6 พ.ค.นี้จะมีการประชุมในส่วนของทรัพยากรสิ่งแวดล้อมของไทยจะมีการตั้งคณะอนุกรรมการขึ้นมาศึกษาอย่างเป็นทางการอีกครั้ง ไม่ใช่แค่แหล่งน้ำ 2 สายในภาคเหนือเท่านั้น แต่จะครอบคลุมทั้งประเทศ นี่คือความคืบหน้าของทางภาครัฐ” น.ส.ธีรรัตน์ กล่าว
ดร.สืบสกุล กิจนุกร สำนักนวัตกรรมสังคม ม.แม่ฟ้าหลวง จ.เชียงราย กล่าวว่า ชาวบ้าน ต.ท่าตอน อ.แม่อาย ออกมาเดินรณรงค์ไม่อยากให้มีการทำเหมืองแร่แม่น้ำกก ว่ากันว่ามีบริษัทจีนเข้าไปทำเหมืองแร่ ตนมีข้อเรียกร้อง 1.อยากจะให้รัฐบาลเมียนมามีปฏิบัติการอย่างใดอย่างหนึ่งออกมาร่วมรับผิดชอบเพราะอยู่ในพรมแดนเมียนมา จะร่วมกับรัฐบาลไทยหรือเปิดเผยข้อมูลบริษัทอะไรบ้างที่เข้าไปทำเหมืองแร่ 2. เรียกร้องไปยังกองทัพสหรัฐว้า เจ้าของพื้นที่ต้นแม่น้ำกกและแม่น้ำสายที่ปล่อยให้มีการสัมปทานเหมืองแร่ ถ้ากองทัพสหรัฐว้ามีความจริงใจต่อประเทศเพื่อนบ้านและประชาชนในเขตพื้นที่ว้า ต้องหาทางยุติหรือปิดการทำเหมืองเพราะเกิดมลพิษทั้งกับประชาชนว้า ไทยและลุ่มน้ำโขงทั้งหมด ที่ผ่านมามีภาพลักษณ์ติดลบอยู่แล้วในสายตาคนไทยจากเรื่องยาเสพติด คงไม่อยากมีภาพลักษณ์เป็นคนก่อมลพิษข้ามพรมแดนอีก 3.รัฐบาลจีนต้องเข้ามาเกี่ยวข้องเพราะมีบริษัทจีน แล้วแร่ก็ถูกส่งไปจีน ปฏิเสธความรับผิดชอบไม่ได้ ว่าบริษัทจีนได้เข้ามาสร้างมลพิษข้ามพรมแดนในเขตแม่น้ำโขง
“กลไก LMC จีนก็ต้องริเริ่มในการแก้ไขปัญหาอย่างใดอย่างหนึ่งให้เห็นว่าจีนมีความมุ่งมั่นในการสร้างความเป็นอยู่ที่ดีของประชาชนในภูมิภาคนี้อย่างจริงใจ” ดร.สืบสกุล กล่าว
นักวิชาการสำนักนวัตกรรมสังคม ม.แม่ฟ้าหลวง กล่าวอีกว่า ภายในประเทศอยากให้ 1.รัฐบาลแต่งตั้งคณะอำนวยการระดับชาติเพื่อแก้ปัญหาให้ลุล่วง มีรัฐมนตรีหรือรองนายกรัฐมนตรี ที่ได้รับมอบหมายเป็นหัวหน้าคณะ 2.อยากให้รัฐตั้งศูนย์ตรวจสอบโลหะหนักขึ้นใน จ.เชียงราย เพราะตอนนี้เรามีแต่กรมควบคุมมลพิษ โลหะหนักสะสมในสิ่งแวดล้อม มีศูนย์มอนิเตอร์เก็บข้อมูลในระยะยาว มหาวิทยาลัยทั้ง 3 แห่งใน จ.เชียงรายมีบุคลากร ห้องแล็บ ศักยภาพพอที่จะตรวจสอบหาสารโลหะหนักได้เลย ครอบคลุมแม่น้ำอิง แม่น้ำสาย แม่น้ำกก แม่น้ำฝาง แม่น้ำคำ แม่น้ำจัน แม่น้ำสาขาแม่น้ำโขง
“ต้นเหตุ คือแหล่งกำเนิดมลพิษเราคาดเดาว่าเหมืองแร่ในรัฐฉานเป็นต้นเหตุ การจัดการต้นเหตุสำคัญมาก ทำให้มลพิษเบาบาง รัฐบาลต้องนำปัญหานี้เป็นวาระเร่งด่วนเข้าสู่เวทีเจรจา 4 ฝ่ายคือไทย เมียนมา ว้า และจีน รัฐบาลต้องมีการเจรจาให้ยุติ ถ้าทำต่อต้องให้มีระบบบำบัด ทำอย่างไรก็ได้ให้ต้นทางยุติหรือบำบัด”ดร.สืบสกุล กล่าว
ผศ.ดร.เสถียร ฉันทะ กล่าวว่า ต้องย้อนกลับไปเมื่อ 37-38 ปีก่อนที่ อ.ร่อนพิบูลย์ จ.นครศรีธรรมราช มีคนป่วยที่เราเรียกว่าไข้ดำสารหนู เป็นบทเรียนสำคัญ ย้อนกลับไปศึกษาสถานการณ์ตอนนั้นมาเทียบเคียงตอนนี้เพื่อเฝ้าระวังตรวจสอบคุณภาพไม่เฉพาะแหล่งน้ำแต่รวมถึงพื้นดินพืชผลทางการเกษตรได้เลยเพราะเป็นผลจากสารหนู
“การตรวจเส้นผมจะทำให้เรารู่ว่ามีปริมาณสารหนูสะสมในร่างกายมากน้อยเกินค่ามาตรฐานหรือไม่ คณะกรรมการจังหวัดต้องวางมาตรการ กลไกเรื่องตรวจอะไรบ้าง ข้อมูลผลกระทบต่างๆ ประชาชนปลายทางผู้สัมผัส ควรให้ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับสารหนู มีช่องทางในการสื่อสาร มีชุด kit ของกรมอนามัยตรวจหาโลหะหนักได้หลายตัว สร้างการมีส่วนร่วมตรวจสอบแหล่งน้ำที่ใกล้กับแม่น้ำกก แหล่งเกษตร เพื่อจะได้ข้อมูลว่าขณะนี้ปริมาณสารเกินค่ามาตรฐานหรือไม่”ผศ.ดร.เสถียร กล่าว
นายพิริมู่ ณ คีรี ตัวแทนชาวบ้านลุ่มน้ำกกกล่าวว่า หลังจากมีสารพิษปนเปื้อนในแม่น้ำชีวิตก็ไม่เหมือนเดิม ปีแล้วน้ำท่วมหลายหมู่บ้าน ปีนี้แม่น้ำปนเปื้อน ชาวบ้านริมแม่น้ำเป็นกังวล เราได้ยื่นหนังสือ ให้รัฐบาลหรือจังหวัดให้ตรวจหาสารพิษ กระจายข้อมูลข่าวสารให้ชาวบ้านทั้ง 2 ฝั่งน้ำกกรับทราบ เพราะยังมีการตกปลาจากแม่น้ำมาประกอบอาหารกันอยู่ทุกวัน
“พวกเราวิตกว่าในระยะยาวหากกินปลาแล้วสารปนเปื้อนเข้าสู่ร่างกายจะทำอย่างไร เด็กๆก็ยังไปเล่นน้ำกันอยู่” นายพิริมู่ กล่าว
