แม่น้ำกก มีความยาวราว 280 กิโลเมตร มีต้นน้ำอยู่ที่เมืองกก ในเขตรัฐฉานใต้ ประเทศพม่า ไหลไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้เข้าสู่เขตประเทศไทย ที่บ้านแก่งทรายมูล ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ผ่าน 7 อำเภอในจังหวัดเชียงราย ก่อนลงแม่น้ำโขงที่บ้านสบกก อ.เชียงแสน รวมระยะทางที่ไหลผ่านประเทศไทย ประมาณ 157 กิโลเมตร
แม่น้ำกกเป็นเส้นเลือดใหญ่ของชาวเชียงราย สายน้ำที่สร้างความอุดมสมบูรณ์จนสร้างบ้านแปงเมืองและสั่งสมอารยะธรรมเก่าแก่มานับพันปีก่อนที่จะก่อร่างสร้างเมืองเชียงราย ณ ที่ราบลุ่มแม่น้ำกก
เดือนกันยายน 2567 ได้เกิดน้ำท่วมใหญ่พร้อมกับโคลนมหาศาลที่พัดพามากับสายน้ำกก สร้างความเสียหายครั้งใหญ่ในชุมชน 2 ฟากฝั่งแม่น้ำกก โดยเฉพาะในเขต อ.เมือง จ.เชียงราย
ตอนนั้นไม่เคยมีใครคิดว่าภัยพิบัติครั้งนี้จะเป็นจุดที่ธรรมชาติได้นับ 1 แห่งความผันเปลี่ยนของแม่น้ำสายแห่งนี้ เพราะจากวันนั้นเป็นต้นมา น้ำแม่กกที่เคยใสในช่วงหลังฤดูฝน ก็ไม่เคยมีวัฎจักรนั้นคืนมาอีกเลย ถือว่าเป็นการปิดตำนาน “ริมน้ำกกเย็นด้วยลมพลิ้วผ่านซ่านซึมผิวกาย” ในบทเพลงชื่อดัง “เชียงรายรำลึก”
ตั้งแต่เดือนเมษายน 2568 เป็นต้นมามีการตรวจพบสารโลหะหนักปนเปื้อนในแม่น้ำกกเกินค่ามาตรฐานพร้อมๆกับข้อมูลการเปิดหน้าดินขนาดใหญ่ เพื่อทำเหมืองแร่มากมายบริเวณต้นแม่น้ำกก ที่หลายองค์กรร่วมกันตรวจสอบได้หลั่งไหลสู่สาธารณชน ซึ่งเป็นคำตอบว่าทำไมแม่น้ำสายนี้ถึงไม่กลับมาใสในช่วงฤดูแล้ง
ที่น่าสนใจคือข้อมูลลับของหน่วยงานด้านความมั่นคงของไทยแห่งหนึ่ง ที่ทำการตรวจสอบ โดยมีภาพและพิกัดไว้ชัดเจน รายงานนี้ระบุว่า บริเวณต้นแม่น้ำกก พบว่ามีเหมืองแร่ 7 แห่ง แยกเป็นเหมืองแรร์เอิร์ท 3 แห่ง เหมืองทอง 4 แห่ง และโรงไฟฟ้า 1 แห่ง
จากการเปรียบเทียบภาพถ่ายดาวเทียมในแต่ละปี พบว่าเหมืองต้นแม่น้ำกกส่วนใหญ่เพิ่งเกิดขึ้นในปี 2566 โดยเห็นชัดเจนจากความเปลี่ยนแปลงของการเปิดหน้าดิน
พอปี 2567 เกิดน้ำท่วมและ ‘สึนามิโคลน’ ในเดือนกันยายน แต่รัฐบาลไทยก็ยังไม่ได้สืบหาต้นเหตุ จนกระทั่งชาวบ้าน อ.แม่อาย ได้เดินขบวนชุมนุมให้มีการตรวจสอบเหมืองต้นแม่น้ำกก จึงกลายเป็นจุดเริ่มต้นของการตรวจสอบข้อเท็จจริง
เชิญชวนดูภาพและข้อมูลที่หน่วยงานด้านความมั่นคงทำรายงานครั้งนี้ เพื่อให้เห็นความยับเยินของแม่น้ำกกในรัฐฉาน ดังนี้
หมายเลข 1 เหมืองแรร์เอิร์ท
พิกัดที่ตั้ง: 99°19’20.89″ ตะวันออก, 20°20’2.98″ เหนือ
พิกัด UTM: 47Q NC 336 484
ขนาดพื้นที่เหมือง 53,860 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River) 2.34 กิโลเมตร
ที่ตั้ง บ้านโฮ่ง (Ban Hong), เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
พื้นที่รวม 180 ไร่
หมายเลข 2 เหมืองแรร์เอิร์ท
พิกัดที่ตั้ง 99.3772176° ตะวันออก, 20.3568350° เหนือ
พิกัด UTM: 47Q NC 394 510,
ขนาดพื้นที่เหมือง 48,455 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River) 3.62 กิโลเมตร
ที่ตั้ง: บ้านย่งปาง (Yongpang Village), ตำบลห้วยทราย (Huai Sai Subdistrict),
เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
พื้นที่รวม 200 ไร่
หมายเลข 3 เหมืองแรร์เอิร์ท
พิกัดที่ตั้ง: 99.3759543° ตะวันออก, 20.3567552° เหนือ
พิกัด UTM: 47Q NC 39079 51015
ขนาดพื้นที่เหมือง: 10,482 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River): 3.27 กิโลเมตร
ที่ตั้ง: บ้านย่งปาง (Yongpang Village), เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
หมายเลข 4 เหมืองทอง
พิกัดที่ตั้ง: 99.3367441° ตะวันออก, 20.3967574° เหนือ
พิกัด UTM: 47Q NC 35145 55427
ขนาดพื้นที่เหมือง: 99,418 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River): 1.61 กิโลเมตร
ที่ตั้ง: บ้านย่งปาง (Yongpang Village), เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
หมายเลข 5 เหมืองทอง
พิกัดที่ตั้ง: 99.3449965° ตะวันออก, 20.3796683° เหนือ
พิกัด UTM: 47Q NC 360 535
ขนาดพื้นที่เหมือง: 10,187 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River): 0.1 กิโลเมตร,
ที่ตั้ง: บ้านโฮ่ง (Ban Hong), เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
พื้นที่รวม: 200 ไร่
หมายเลข 6 เหมืองทอง
พิกัดที่ตั้ง: 99.3508041° ตะวันออก, 20.3864966° เหนือ
พิกัด UTM: 47Q NC 367 543
ขนาดพื้นที่เหมือง: 196,980 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River): 0.1 กิโลเมตร
ที่ตั้ง: บ้านโฮ่ง (Ban Hong), เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
พื้นที่รวม 700 ไร่
หมายเลข 7 เหมืองทอง
พิกัดที่ตั้งจุดเริ่มต้น: 99.35751186° ตะวันออก, 20.41005830° เหนือ,จุดสิ้นสุด: 99.3631100° ตะวันออก, 20.4068624° เหนือ
พิกัด UTM จุดเริ่มต้น 47Q NC 373 569 จุดสิ้นสุด 47Q NC 382 564
ขนาดพื้นที่เหมือง: 6,072 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River): 0.43 กิโลเมตร
ที่ตั้ง: บ้านฮ่อง (Ban Hong), เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
พื้นที่รวม 60 ไร่
หมายเลข 8 โรงไฟฟ้า
พิกัดที่ตั้ง: 99°16’34.42″ ตะวันออก, 20°24’29.90″ เหนือ
พิกัด UTM: 47Q NC 28771 56635
ขนาดพื้นที่เหมือง: 162,953 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำกก (Kok River): 2.05 กิโลเมตร
ที่ตั้ง: เมืองสาด (Mong Hsat), รัฐฉาน (Shan State), ประเทศเมียนมา
ข้อมูลของรายงานฉบับนี้ชวนให้น่าอนาถใจ เพราะมีเหมืองทองอย่างน้อย 2 แห่งขุดเจาะกันอยู่ประชิดริมแม่น้ำกก ขณะที่เหมืองแรร์เอิร์ทอยู่บนภูเขา ห่างจากลำน้ำเพียง 2-3 กม. นั่นจึงเป็นคำตอบว่าทำไมน้ำในแม่น้ำกกจึงเต็มไปด้วยตะกอนพิษ ปนเปื้อนสารโลหะหนักตลอดทั้งปี
ปัจจุบันการขยายเหมืองแรร์เอิร์ทยังคงดำเนินการออกไปเรื่อยๆ เพียงแต่ทหารว้า UWSA (United Wa State Army) ซึ่งควบคุมพื้นที่พยายามหาพื้นที่ขุดเจาะหลบมุมมากขึ้น หลังจากทราบว่าเรื่องนี้ถูกจับตามอง แต่เขาก็ไม่ได้ใส่ใจในผลกระทบที่เกิดกับคนไทยนับล้านคนมากนัก เพราะนอกจากเขามีแสนยานุภาพทางทหารที่น่าหวาดเกรงแล้ว ยังได้รับการสนับสนุนจากจีนและทหารพม่าด้วย
ทั้งหมดเป็นคำตอบว่ากว่า 6 เดือนที่พบสารพิษปนเปื้อนแม่น้ำกก สาย รวกและโขง ที่มีต้นเหตุจากเหมืองในรัฐฉานซึ่งเป็นเขตอิทธิพลว้า และทุกๆ วันสารโลหะหนักจากเหมืองนอกกฎหมายเหล่านี้ก็ยังหลั่งไหลลงสู่แม่น้ำกก
แต่ทำไมรัฐบาลไทยจึงอีหลักอีเหลื่อและไม่มีมาตรการปกป้องคนไทย จากภัยคุกคามของทหารว้า ?
อ่านบทความ เปิดรายงานลับ (1) เหมืองแร่ต้นแม่น้ำสาย
