เมื่อวันที่ 5 ตุลาคม 2568 ผศ.ดร.เสถียร ฉันทะ อาจารย์คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงราย ให้สัมภาษณ์ว่า กรมควบคุมโรคและกรมอนามัย ได้เก็บข้อมูลเพื่อตรวจสุขภาพชาวบ้านลุ่มน้ำกกไปเมื่อ 2 เดือนก่อน แต่จนขณะนี้ยังไม่มีการเปิดเผยผลการตรวจให้สาธารณชนได้รับรู้ ทำให้ชาวบ้านรู้สึกไม่สบายใจเพราะไม่รู้ว่าผลการตรวจเป็นอย่างไร
ผศ.เสถียรกล่าวว่า ได้ทราบมาว่าผลการตรวจสุขภาพออกมาแล้ว และพบปัญหาในบางพื้นที่จนต้องมีการตรวจซ้ำ อย่างไรก็ตามยังไม่มีการยืนยันข้อเท็จจริง จึงอยากเรียกร้องให้มีการเปิดเผยผลตรวจในครั้งนี้ด้วย หาก ไม่เปิดเผยก็ต้องชี้แจงกับประชาชนได้ เพื่อประชาชนได้สบายใจว่ามีความเสี่ยงต่อสุขภาพหรือไม่ อย่างไร
“หากตรวจไม่เจอชาวบ้านก็จะได้สบายใจ แต่หากตรวจเจอ เป็นสารหนูออกแกนิค หรืออินออแกนิค อย่างไรก็ประกาศมาให้ชัดเจน ชาวบ้านจะได้เตรียมตัวรับมือได้ถูก แต่ไม่ควรเงียบหายไป” ผศ.ดร.เสถียร กล่าว
อาจารย์คณะวิทยาศาสตร์ฯ กล่าวว่า กระทรวงสาธารณสุขต้องมีแผนการตรวจสุขภาพของประชาชนในลุ่มน้ำกก ลุ่มน้ำสาย ลุ่มน้ำรวกและลุ่มน้ำโขงที่ชัดเจนออกมา (เนื่องจากผลกระทบข้ามพรมแดนจากเหมืองแร่ที่ต้นน้ำ ในรัฐฉาน) แม้ว่าผลการตรวจคุณภาพน้ำครั้งล่าสุดมีแนวโน้มสารหนูในน้ำลดลง แต่ไม่ได้หมายความว่าอนาคตสารเหล่านี้จะไม่เข้มข้นขึ้นอีก ขณะที่ตะกอนดินซึ่งมีสารโลหะหนักได้สะสมมานานและยังไม่มีผลการตรวจล่าสุด สิ่งเหล่านี้ข้าราชการที่อยู่ในพื้นที่ ควรแผนรองรับเรื่องตรวจสุขภาพชัดเจน เพราะยังไม่รู้ว่าสารหนูเข้าสู่ร่างกายประชาชนแล้วหรือไม่ ที่สำคัญคือสารหนูเป็นสารที่สะสม
แหล่งข่าวจากสาธารณสุขท้องถิ่น กล่าวว่า ในขณะนี้สาธารณสุขจังหวัดเชียงราย ได้ดำเนินการตรวจสอบเฝ้าระวังความความเสี่ยงจากสารปนเปื้อนโลหะหนัก โดยแบ่งหน้าที่ระหว่าง กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ที่ทำหน้าที่ ตรวจน้ำประปา ปลา พืช อย่างต่อเนื่อง โดยมีงบประมาณดำเนินการถึง กันยายน 2569 ตามแผนการตรวจ โดยจะตรวจ 3 พารามิเตอร์ คือ สารหนู แคดเมียม ตะกั่ว พารามิเตอร์ละ 800 บาท ส่วนกรมควบคุมโรค จะตรวจเฝ้าระวังสุขภาพ โดยที่ผ่านมาได้ตรวจคัดกรอบจำนวน 2,000 ตัวอย่าง จากคนที่อยู่ในพื้นที่ใกล้แม่น้ำกก คัดกรองเหลือ 322 ตัวอย่าง และส่งเข้าห้องแลปพบผู้มีปริมาณสารปนเปื้อนในปัสสาวะสูง 7 ตัวอย่าง ซึ่งอยู่ขึ้นตอนการตรวจซ้ำ และสอบสวนโรคต่อไปเพื่อหาที่มาของสารปนเปื้อนว่ามาจากแหล่งใด
แหล่งข่าวกล่าวว่า เนื่องจากประปาชุมชนหมู่บ้านในเชียงรายมีทั้งหมดประมาณ 1,500 กว่าชุมชนไม่นับสถานศึกษาและหน่วยงานที่ผลิตน้ำใช้เอง ทางท้องถิ่นซึ่งมีงบประมาณควรให้ความสนใจตรวจสอบและปรับปรุงคุณภาพในเบื้องต้น และมีความเป็นห่วงว่าหากแหล่งน้ำสำคัญขาดแคลน การขุดเจาะบาดาลจะมีเพิ่มขึ้น และบางแห่งจะมีสารหนูปนเปื้อนในน้ำใต้ดินด้วยเช่นกัน ส่วนการประปาภูมิภาคในเชียงรายสามารถเข้าถึงได้ประมาณร้อยละ 15 เท่านั้น จึงเป็นที่น่ากังวลในเรื่องแหล่งน้ำสะอาดเพื่อการอุปโภคบริโภคในฤดูแล้งที่จะมาถึงนี้ทั้งปริมาณและคุณภาพ
“ก่อนหน้านี้มีการตรวจประปาหมู่บ้าน ปรากฏว่ามี 4 แห่งที่พบสารตะกั่วเกินค่ามาตรฐาน นอกจากนี้ในบ่อน้ำขุดของชุมชนหลายแห่งกำลังมีการตรวจสอบซ้ำอยู่”แหล่งข่าว กล่าว
สำหรับงบประมาณในการดำเนินการปรับปรุงคุณภาพประปาชุมชนที่เป็นโครงการนำร่องที่ ม.4 ต.แม่ยาว ที่เสียหายจากน้ำท่วม ใช้งบประมาณ 9 แสนกว่าบาท และที่หมู่บ้าน ต.ริมกก ที่เสียหายทั้งระบบใช้งบประมาณ 1 ล้านกว่าบาท ที่จะทำระบบน้ำปลอดภัยสำหรับชุมชน แต่ละแห่งที่ต้องทำการสำรวจและปรับปรุงคุณภาพ ต้องได้รับการใส่ใจจาก อปท.ในพื้นที่
ด้านนายมนัสชัย ใจแดง ผู้ใหญ่บ้านหมู่บ้านสบกก อ.เชียงแสน จ.เชียงราย ซึ่งตั้งอยู่ที่ปากแม่น้ำกกไหลลงสู่แม่น้ำโขง กล่าวว่าขณะนี้มีความเป็นกังวลว่าประปาชุมชนหมู่บ้านสบกกจะไม่เพียงพอในฤดูแล้งที่จะมาถึงนี้ เนื่องจากที่ผ่านมาหมู่บ้านใช้ระบบประปาน้ำใต้ดินประมาณ 6 เดือน และอีก 6 เดือนจะสูบที่ปากลำน้ำบง ที่เชื่อมกับแม่น้ำโขง และมีน้ำสำรองอีกจุดหนึ่งคือหนองน้ำในหมู่บ้าน แต่เนื่องจากตรวจพบว่าแม่น้ำโขงมีสารหนูปนเปื้อน ทำให้ในฤดูแล้งนี้ไม่แน่ใจว่าจะยังใช้น้ำที่สูบจากลำน้ำบงซึ่งมีน้ำโขงไหลเข้ามาได้หรือไม่ และแหล่งน้ำสำรองคือหนองน้ำ ก็มีน้ำจากแม่น้ำโขงหลากเข้ามาท่วม มีตะกอนและน้ำจากน้ำโขงเข้ามาในหนองดังกล่าว และน้ำที่ท่วมปีก่อนทำให้ระบบสูบน้ำโซล่าเซลล์เสียหาย
นายมนัสชัยกล่าวขณะนี้แหล่งน้ำอุปโภคของหมู่บ้านตนไม่มั่นใจว่าปลอดภัยหรือไม่
“ในหน้าแล้งที่กำลังมาถึงนี้น้ำประปาปลอดภัยจะเป็นปัญหาใหญ่สำหรับประชาชน 100 กว่าหลังคาเรือน และพื้นที่นี้ก็เป็นจุดตั้งท่าเรือพาณิชย์เชียงแสน ชาวบ้านกำลังเผชิญปัญหาขาดแคลนแหล่งน้ำสะอาด ทำให้ช่วงหลังนี้ชาวบ้านในหมู่บ้านต้องซื้อน้ำสำหรับใช้บริโภค เพราะน้ำบาดาลไม่มีคุณภาพเป็นน้ำกระด้าง นอกจากนี้ระบบการกรองไม่ได้รับการบำรุงรักษาเครื่องมือหลายอย่างเสียหาย ตัวกรองก็เป็นกรองแบบพื้นฐาน ใช้ทราย ไม่มีระบบการกรองตามมาตรฐานหรือกรองโลหะหนัก ซึ่งเป็นสิ่งที่กังวลมาก” ผู้ใหญ่บ้านสบกกกล่าว
