เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม 2557 น.ส.พวงรัตน์ ปฐมสิริรักษ์ ผู้จัดการรายงานบูรณการองค์ความรู้สู่การให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายเกี่ยวกับสิทธิเด็กและผู้ด้อยโอกาสในชุมชนจังหวัดตากและชุมชนกลุ่มจังหวัดชายแดนในประเทศไทย พ.ศ.2555-2559 คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และนักกฎหมายโครงการบางกอกคลินิกฯ เปิดเผยว่าได้ทำหนังสือถึงผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย เพื่อขออนุญาตให้นายนิวัฒน์ จันทร์คำ หรือ AIK NIT นักเรียนโรงเรียนแม่สายประสิทธิศาสตร์ อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย เดินทางออกนอกพื้นที่ไปยังจังหวัดสงขลาและจังหวัดตรังเพื่อสอบสัมภาษณ์เข้าศึกษาต่อในมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
น.ส.พวงรัตน์กล่าวว่า นายนิวัฒน์หรือ “น้องนิค” เกิดในประเทศพม่า มีมารดาเป็นคนสัญชาติพม่า แต่เข้ามาอาศัยอยู่ในประเทศไทยมานานกว่า 15 ปี ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาน้องนิคเป็นคนไร้รัฐโดยสิ้นเชิง เพราะตกหล่นไม่เคยได้รับการบันทึกในทะเบียนราษฎรของรัฐไทยและรัฐพม่า ต่อมาทางคณะวิจัยฯได้แนะนำให้น้องนิคกลับไปเพิ่มชื่อในทะเบียนราษฎรพม่า เนื่องจากน้องนิคมีจุดเกาะเกี่ยวที่ชัดเจนกับประเทศพม่าและมีสิทธิในสัญชาติพม่าตามมารดา และหลังจากได้รับการบันทึกชื่อในทะเบียนราษฎร์พม่าแล้ว คณะนักวิจัยฯได้แนะนำให้เขาทำหนังสือเดินทางกับกระทรวงการต่างประเทศพม่าและร้องขอสิทธิเข้าประเทศไทยและอาศัยอยู่ในสถานะคนต่างด้าวที่ชอบด้วยกฎหมายไทยในฐานะนักเรียน ซึ่งน้องนิคได้ดำเนินการตามคำแนะนำจนได้รับการรับรองสถานะคนสัญชาติพม่าตามบัตรประชาชนและหนังสือเดินทางที่ออกโดยทางการพม่า
อย่างไรก็ตาม ระหว่างการดำเนินเรื่องเพื่อร้องขอสถานะคนเข้าเมืองเพื่อการศึกษาตามพ.ร.บ.คนเข้าเมือง (วีซ่าประเภทนักเรียน) เราได้ทราบข่าวว่าน้องนิคสอบติดข้อเขียนคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และจำต้องเดินทางเพื่อไปสอบสัมภาษณ์ในวันที่ 4 ตุลาคม 2557 นี้แล้ว
น.ส.พวงรัตน์กล่าวว่า คณะนักวิจัยฯ อยู่ระหว่างการหารือกับกระทรวงการต่างประเทศของไทยตลอดจนสถานกงสุลไทยในพม่าเพื่อขอทราบความเป็นไปได้ในการร้องขอสถานะคนเข้าเมืองเพื่อการศึกษาตามพ.ร.บ.คนเข้าเมือง ซึ่งหากนายนิคได้รับอนุญาต จากอดีตเด็กไร้รัฐในประเทศไทยมา 15 ปีเขาก็จะมีสถานะบุคคลที่ชอบด้วยกฎหมายไทยและ เป็นเยาวชนอาเซียนที่สามารถใช้สิทธิมนุษยชนขึ้นพื้นฐานได้อย่างสมบูรณ์ตามความสามารถของเขา
“น้องนิคเป็นเด็กที่เรียนเก่ง ล่าสุดสอบข้อเขียนคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ติด แต่การเดินทางไปสอบสัมภาษณ์มีปัญหา เพราะต้องขอวีซ่านักเรียนซึ่งต้องเดินทางไปย่างกุ้ง แต่สภาพความเป็นจริงน้องนิคมีฐานะทางบ้านยากจนและอาศัยอยู่ชายแดนแม่สาย น้องไม่เคยใช้ชีวิตหรือเดินทางไปเมืองต่างๆในประเทศพม่าเลยซักครั้ง พูดภาษาพม่าไม่ได้ ความเป็นไปได้ที่จะเดินทางไปเพื่อขอวีซ่าลำพังคนเดียวจึงไม่ง่าย ดังนั้นเราจึงอยากวอนให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องช่วยเหลือน้องนิคด้วย”น.ส.พวงรัตน์ กล่าว
น.ส.พวงรัตน์กล่าวว่าขณะนี้มีเด็กจำนวนไม่น้อยที่อาศัยอยู่แนวชายแดนและมีปัญหาเช่นเดียวกับน้องนิค บางส่วนหนีภัยความตายตามครอบครัวเข้ามาพร้อมบิดามารดาเมื่อหลายสิบปีก่อน บางส่วนเป็นบุตรของแรงงานต่างด้าวที่เข้ามาทำงานในประเทศไทยยาวนานเป็น 10 ปีและยังมีปัญหาไร้รัฐไร้สัญชาติและการเป็นคนถูกกฎหมายในประเทศไทย ส่วนใหญ่พวกเขาศึกษาในโรงเรียนในประเทศไทยเป็นสิบปี แต่ทางโรงเรียนไม่สามารถจัดการความไร้รัฐให้กับเด็กเหล่านี้ได้ ดังนั้นกรณีของน้องนิคจะเป็นตัวอย่างการแก้ไขปัญหาที่ใช้ช่องทางตามกฎหมาย แม้ว่าพวกเขาเป็นเด็กที่เกิดในพม่า แต่การได้มีชีวิตอยู่ในประเทศไทยจนพูด เขียนและมีสำนึกความเป็นไทย โดยในวันหนึ่งเมื่อเรียนจบออกมา เขาก็ต้องทำงานอยู่ในประเทศไทย ซึ่งก็ถือว่าเป็นการใช้ทุนให้กับสังคมไทย ที่สำคัญคือเขาเป็นพลเมืองที่มีคุณภาพของอาเซียน
“ดิฉันคิดว่าในอนาคต เราน่าจะมีกลไกที่เอื้อประโยชน์ให้กับเด็กเหล่านี้ เพราะการที่เขาจะเดินทางไปขอวีซ่าเพื่อเข้ามาศึกษาต่อ (student visa) ที่ถึงย่างกุ้งคงเป็นเรื่องยาก เพราะส่วนใหญ่พวกเขาอยู่ตามแนวชาวแดนไทยและมีฐานะยากจน ดังนั้นจึงควรมีระบบช่วยเหลือคนเหล่านี้ และไม่คิดว่าการทำเช่นนี้จะทำให้เด็กจากฝั่งพม่าทะลักเข้ามาประเทศไทย เพราะต้องมีการตีกรอบเอาไว้สำหรับเด็กที่เข้ามาอยู่นานแล้ว” น.ส.พวงรัตน์ กล่าว
ด้านนางเตือนใจ ดีเทศน์ อดีตสมาชิกวุฒิสภาจังหวัดเชียงรายกล่าวว่า ได้รับการร้องขอจากคณะนักวิจัยฯให้ช่วยประสานกับทางจังหวัดเพื่อให้น้องนิคได้เดินทางไปสอบสัมภาษณ์ซึ่งล่าสุดได้ประสานไปยังปลัดจังหวัดเชียงราย และได้รับแจ้งว่าปลัดจังหวัดได้สั่งการไปยังนายอำเภอแม่สายเพื่อให้ออกออกหนังสืออนุญาตชั่วคราวเพื่อให้น้องนิคได้เดินทางไปสอบสัมภาษณ์ระหว่างวันที่ 4-14 ตุลาคม อย่างไรก็ตามตนเห็นด้วยว่าควรมีการสร้างกลไกหรือระบบเพื่อให้เด็กๆเหล่านี้ได้มีโอกาสเข้าถึงการศึกษาเช่นเดียวกัน
