ภาพเหมืองแร่ขนาดใหญ่ที่ประชิดแดนไทยด้านหมู่บ้านม้ง 8 หลัง ต.เทอดไทย อ.แม่ฟ้าหลวง จ.เชียงราย ทำให้คณะกรรมาธิการ(กมธ.)การพัฒนาการเมือง การมีส่วนร่วมของประชาชน สิทธิมนุษยชน เสรีภาพ และการคุ้มครองผู้บริโภค วุฒิสภา ที่ลงไปดูพื้นที่เมื่อวันที่ 20 กันยายน 2568 ถึงกับอึ้งพอสมควร เพราะนอกจากมีการเปิดหน้าดินขนาดใหญ่จนสงสัยว่าล้ำเข้ามาในแดนไทยหรือไม่แล้ว ยังมีกลิ่นของสารเคมีจากการทำเหมืองโชยข้ามแดนมายังฝั่งไทยด้วย
จากข้อมูลของหน่วยงานด้านความมั่นคงไทยแห่งหนึ่ง ระบุว่าเหมืองแห่งนี้เป็นเหมืองทองซึ่งมีขนาด 507,067 ตารางเมตร (ประมาณ 317 ไร่) ที่น่าสนใจคือยังมีบ่อน้ำแบบหลุมขนมครกลักษณะเดียวกับกระบวนการทำเหมืองแรร์เอิร์ทในรัฐคะฉิ่นด้วย ดังนั้นจึงน่าสงสัยว่านอกจากเป็นเหมืองทองแล้ว ยังมีการขุดแรร์เอิร์ทด้วยหรือไม่
ข้อมูลของหน่วยงานด้านความมั่นคงชุดนี้ซึ่ง “สำนักข่าวชายขอบ”ได้มาจากแหล่งข่าวในกองทัพซึ่งทำการตรวจสอบเหมืองแร่บริเวณต้นแม่น้ำกกและต้นแม่น้ำสาย ซึ่งมีความน่าสนใจยิ่ง เพราะทำให้เห็นถึงความย่อยยับของแม่น้ำสายเนื่องจากมีการทำเหมืองทองและแรร์เอิร์ทถึง 14 แห่ง ซึ่งผ่านการตรวจสอบแล้ว 7 แห่ง และอยู่ระหว่างการตรวจสอบ 7 แห่ง
ที่น่าตื่นตระหนกคือเหมืองแร่เกือบทั้งหมดคือ 11 แห่งอยู่กลางหรือริมตลิ่งแม่น้ำสาย บางเหมืองอยู่ห่างออกไปเล็กน้อย ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้
หมายเลข 1. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ หมู่บ้านปางตึ๋น ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 4,500 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0.01 กิโลเมตร
หมายเลข 2.เหมืองทอง
พื้นที่ตั้ง ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 43,087 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 2.29 กิโลเมตร
หมายเลข 3.เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ หมู่บ้านปางตึ๋น ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 75,032 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 4. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 77,889 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 5.เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 48,568 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 6.เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 23,822 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 7.เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 63,134 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 8.เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 14,000 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 9. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ ตำบลท่าขี้เหล็ก อำเภอท่าขี้เหล็ก
ขนาดพื้นที่เหมือง 42,483 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย: 0 กิโลเมตร
หมายเลข 10. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ บ้านกาน เมืองสาด
ขนาดพื้นที่เหมือง: 368,400 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 11. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ บ้านกาน เมืองสาด
ขนาดพื้นที่เหมือง 370,400 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 12. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ บ้านกาน เมืองสาด
ขนาดพื้นที่เหมือง 637,716 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 0 กิโลเมตร
หมายเลข 13. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ บ้านแม่จ๊อก เมืองสาด
ขนาดพื้นที่เหมือง 1,806,714 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 4.34 กิโลเมตร
หมายเลข 14. เหมืองทอง
พื้นที่ตั้งอยู่ที่ บ้านแม่จ๊อก เมืองสาด
ขนาดพื้นที่เหมือง 507,067 ตารางเมตร
ระยะห่างจากแม่น้ำสาย 5.46 กิโลเมตร
เมื่อปี 2567 น้ำท่วมแม่สายถึง 11 ครั้ง พร้อมโคลนมหาศาล ซึ่งกรมทรัพยากรธรณีได้นำดินโคลนไปตรวจสอบและพบว่ามีโลหะหนักหลายตัวที่เป็นอันตรายต่อสัตว์หน้าดินคือเกินค่ามาตรฐาน และบางตัวไม่เหมาะกับที่อยู่อาศัย
ปีนี้ท่วมแม่สายแล้ว 2 ครั้ง และไม่รู้ว่ากว่าจะสิ้นฤดูฝนน้ำจะท่วมอีกกี่ครั้ง
สภาพการเปิดหน้าดินขนาดใหญ่และขุดเจาะเหมืองแร่กลางลำน้ำ รวมทั้งบริเวณใกล้เคียง 14 แห่ง ยังไม่รวมเหมืองแรร์เอิร์ทที่อยู่บริเวณต้นแม่น้ำอีก จึงเป็นคำตอบอย่างชัดเจน ว่าทำไมน้ำจึงท่วมชุมชนริมแม่สายซ้ำซาก
ที่น่ากังวลใจมากที่สุดคือเหมืองแร่เหล่านี้ดำเนินการมาแล้ว 2-3 ปี และทุกครั้งที่มีการตรวจวัดคุณภาพน้ำในแม่น้ำสาย พบว่ามีสารโลหะหนัก เช่น สารหนู ตะกั่ว แมงกานีส เกินมาตรฐานทุกครั้ง
ขณะที่การประปาภูมิภาคแม่สายยังคงใช้น้ำดิบจากแม่น้ำสาย แม้จะมีการตรวจสอบคุณภาพน้ำอยู่เสมอ แต่ก็น่าหวั่นวิตกไม่น้อย เช่นเดียวกับพื้นที่การเกษตรนับหมื่นไร่โดยเฉพาะข้าว ที่ใช้ระบบชลประทานจากน้ำในแม่น้ำสายมาโดยตลอด
ชุมชนและระบบนิเวศของแม่น้ำสาย-แม่น้ำรวก จึงเป็นประเด็นสำคัญยิ่งที่รัฐบาลควรใส่ใจมากๆ อย่าปล่อยให้สถานการณ์ไปไกลจนยากที่จะเยียวยา
